O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

 
 
 

---

282 
8.13. Texnologik jarayonlarning asosiy bosqichlapi 
 
Insonlarning  un  mahsulotlariga  bo‘lgan  ehtiyojini  qondirishda 
yormalar alohida o‘ringa ega. Undan turli non va qandolat mahsulotlari 
ishlab chiqarishda xomashyo o‘rnini bosadi, yormalarning o‘zidan esa 
ortiqcha  mehnat  talab  etmaydigan  turli  taomlar  tayyorlashda  foydala-
niladi. Masalan, portlagan dondan tayyorlangan «quruq nonushta» sut 
mahsulotlari  bilan  iste’mol  qilinadi.  So‘nggi  yillapda  oziq-ovqat 
texnologiyasida  turli  yorma  tayyorlash  yaxshi  yo‘lga  qo‘yilgan,  ular 
qo‘shimcha ishlov berishni talab etmaydi. 
Yorma  mahsulotlarni  ishlab  chiqarishda  yormabop  donlardan 
asosiy texnologik jarayonlar yordamida turli chiqindilardan tozalash va 
uning  gul  qobig‘ini  ajratish  amalga  oshiriladi.  Bu  jarayonlarni  yuqori 
unumdorlik  va  samaradorlik  bilan  olib  borish  yuqori  sifatli  yormalar 
olishda muhim ahamiyatga ega.  
Ma’lumki, yormabop donlar gul, urug‘lik yoki meva qobiqlapi bilan 
qoplangan.  Turli  yormabop  donlarda  mag‘iz  bilan  qobiq  orasidagi 
bog‘liqlik turlichadir. Masalan, arpa donida qobiq mag‘izga mustahkam 
yopishgan,  grechixa,  sholi,  tariq  va  sulida  esa  bunday  emas.  Qobig‘i 
mag‘ziga  mustahkam  yopishgan  donlardan  yorma  ishlab  chiqarish 
jarayonida ularga suv va issiqlik bilan ishlov berish qobiqlarning yengil 
ajralishiga  va  mag‘iz  muctahkamligini  oshirishga  yordam  beradi. 
Donlarga  ishlov  berish  jarayonida  texnologik  samaraga  erishishda  don 
massasining  bir  xil  katta-kichiklikda  bo‘lishi  muhim  ahamiyatga  ega. 
Shuning uchun ham ular oqlashdan  oldin saralanadi.  Donlarni oldindan 
fraksiyalarga  saralash  natijasida  oqlangan  mahsulotlarni  katta-
kichiklikligiga ko‘ra ajratish samarali bo‘ladi. 
Yorma  mahsulotlari  ishlab  chiqarish  korxonalaridagi  texnologik 
jarayonlar quyidagi bosqichlardan iborat: 
–  donlarni  tozalash jarayoniga tayyorlash; 
– bu jarayon qaysi donga ishlov berishga bog‘liq, ular esa ikkinchi 
va to‘rtinchi texnologik jarayonlardan tashkil topgan; 
– donlarni chiqindilardan tozalash;  
– suliga o‘xshash donlarni qiltanoqdan tozalash; 
– suv, bug‘ (GTI) bilan ishlov berish; 
– separatorlar yordamida oldindan saralash. 
Donlardan yorma olish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: 

---

283 
– oqlashdan oldin saralash; 
– qobiqlardan ajratish; 
– oqlangan yarimtayyor mahsulotlardan muchka (kepak), mayda-
langan don, qobiqlarni ajratish; 
– oqlangan va oqlanmagan aralashmalardan mag‘izlarini ajratish; 
– yormalarga sayqal va pardoz berish; 
– yorma va chiqindilarni nazorat qilish.