O‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Yozuvga oʻrgatishning tashkiliy va gigienik shartlari. Maktabda asosiy yozuv quroli sharikli ruchka boʻlib, xattaxtaga yozishda boʻrdan foydalaniladi.
Gap ustida ishlash oʻquvchilarning nutqini oʻstirishda muhim ahamiyatga ega. Gap ustida ishlashning asosiy vazifasi oʻquvchilarni sintaktik jihatdan toʻgʻri va aniq gap tuzib, tugallangan fikr bildirishga oʻrgatish hisoblanadi. Gap (grammatik jihatdan oʻzaro bogʻlangan, tugallangan mazmun va tugallangan intonatsiyaga ega boʻlgan) nutq birligi boʻlib, aloqa maqsadiga xizmat qiladi. Boshlangʻich sinf oʻquvchilari uchun muhimi, birinchidan, gap nutq birligi ekanligidir. SHunday ekan, nutqqa oid mashqlarga qoʻyilgan talablar gap ustida ishlash mashqlariga ham taalluqlidir; ikkinchidan, gap − grammatik tomondan toʻgʻri tuzilgan birlik, shunday ekan, gap ustida ishlash grammatika bilan chambarchas bogʻliq boʻlib, bu jarayonda gap qurilishi, gapda soʻzlarning bogʻlanishi va gapning turlari ustida ishlash juda muhimdir; uchinchidan, gap mazmun birligi boʻlib, tugallangan mazmunni bildiradi. Binobarin, gapning mazmuniy asosi, mazmun ottenkalari ustida ishlash va ularning gap tuzilishiga bogʻliqligi ustida ishlash ham zarur; toʻrtinchidan, gapning intonatsiyasi katta ahamiyatga ega, shuning uchun intonatsiya ustida ishlash, intonatsiyaning mazmun bilan bogʻliqligini tushuntirish kerak.
Boshlangʻich sinflar dasturining «Grammatika, imlo va nutq oʻstirish» boʻlimida sintaksisdan beriladigan bilimlar aniq koʻrsatilgan. Bola boshlangʻich sinflarda beriladigan sintaktik materiallar hajmida faqat ona tili darslaridagina emas, balki boshqa darslarda va maktabdagi barcha mashgʻulotlar jarayonida gap tuzish, uni tahlil qilish va qayta tuzishga oʻrgatib boriladi.
Gap ustida ishlashga oid mashqlar juda xilma-xil boʻlib, analiz va sintezning ustunligiga hamda oʻquvchilarning mustaqillik darajasiga koʻra tasnif qilinadi.
Analiz yoki sintezning ustunligiga nisbatan gap ustida ishlash mashqlari ikkiga boʻlinadi:
1) analitik mashqlar, yaʻni tuzilgan tayyor matndan olingan gapni tahlil qilish;
2) sintetik mashqlar, yaʻni mustaqil gap tuzishga qaratilgan mashqlar.
Analitik mashqlar sintetik mashqlarga zamin hozirlaydi, ular parallel holda yoki sintetik mashqdan soʻng analitik mashq oʻtkaziladi.

Oʻquvchilarning mustaqilligi va bilish jarayonining faollik darajasiga koʻra gap ustida ishlash mashqlari uchga boʻlinadi:

1) namuna asosidagi mashqlar;

2) konstruktiv mashqlar;

3) ijodiy mashqlar.