Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

Amaliy dasturlar
(ilovalar) ma‘lumotlar banki tarkibida ma‘lumotlarni qayta 
ishlash, hisoblash va belgilangan shakldagi yakuniy (bosmaga chiqarish) 
hujjatlarini shakllantirish uchun xizmat qiladi. 
Informatsion tizimni yaratish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat: 
-
ma‘lumotlar bazasini yaratish; 
-
ilovalar menyusini tuzish; 

---

32 
-
so‘rovlarni shakllantirish; 
-
ekrandagi shakllar, hisoblarni tuzish; 
-
ilovalarni dasturlar ijrosi sifatida generatsiyalash (yaratish). 
Informatsion tizimlarni yaratish jarayoni iteratsion tavsifga ega. 
Ilovalar 
bu ba‘zi bir predmetlarga tegishli informatsiyalarni avtomatik ishlab 
chiqishni ta‘minlovchi va ma‘lumotlar bazasida
 
qo‘llaniladigan dastur yoki 
dasturlar majmui. 
Informatsion tizimni samaradorligi ko‘p hollarda uning arxitekturasiga bog‘liq [4,-
b.288]. Xozirgi vaqtda 
klient-server
arxitekturasi istiqbolli hisoblanadi. Keng 
tarqalgan variantda u kompyuterlar tarmog‘i va taqsimlangan ma‘lumotlar 
bazasidan iborat bo‘lib, o‘z navbatida korporativ va shaxsiy ma‘lumotlar bazasini 
o‘z ichiga oladi. Korporativ ma‘lumotlar bazasi kompyeter-serverda shaxsiy 
ma‘lumotlar bazasi klientining (ishchilarning) kompyuterida joylashgan bo‘ladi. 
Kompyuter tarmog‘idagi ma‘lum bir resursning 
serveri
deb ushbu resursni 
boshqarayotgan kompyuterga aytiladi. Ushbu resursdan foydalanilayotgan 
kompyuter 
klient
bo‘ladi. Serverning turi u boshqarayotgan resursning xiliga 
bog‘liq. 
Informatsion tizimni ―Kliyent-server‖ arxitekturasi bo‘yicha tashkil etishning 
afzalligi shundaki, umumiy korporativ informatsiyaga jamoaviy yondashish, 
informatsiyani markazlashgan holda saqlash va ishlatish birga olib boriladi hamda 
shaxsiy informatsiya bilan ham individual ishlanadi. Yechiladigan masalalarning 
xususiyati informatsion tizimlar quyidagi konfiguratsiyalaridan biriga ega bo‘lishi 
mumkinligi: 
-
korporativ va shaxsiy ma‘lumotlar bazasini o‘zida mujassam etgan 
kompyuter-server; 
-
kompyuter-server va shaxsiy ma‘lumotlar bazasiga ega bo‘lgan xususiy 
kompyuterlar; 

---

33 
-
bir nechta kompyuter-serverlar va shaxsiy ma‘lumotlar bazasiga ega bo‘lgan 
xususiy kompyuterlar. 
―Klient-server‖ arxetikturasidan foydalanish korxona informatsion tizimini 
o‘sishini, korxona rivoji va informatsion tizimning o‘z rivojiga qarab ta‘minlaydi. 
Masalan, kartografik avtomatizatsiyalashgan tizimning informatsion ta‘minoti 
topografik informatsiyani to‘plash, qayta ishlash va xarita, planlarni asliyatini 
yaratish jarayonlari texnologiyasini amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan uchta 
asosiy komponentalarni o‘z ichiga oladi: 
1.
Joy topografik unsurlarini identifikatsiyalash tizimi; 
2.
Topografik informatsiyani tasniflash va kodlash tizimi; 
3.
Informatsiyalar massivi tizimi. 
Informatsion tizimning avtomatizatsiyalashgan rejimda ishlashi natijasida yer 
yuzasining geometrik xossalari, joy nuqtasining fazoviy o‘rni, topografik 
unsurlarning fazoviy munosabatlari, ob‘yektlarning xilma-xil xossalarini o‘rganish 
va tasvirlash imkoniyati tug‘iladi. Buning uchun informatsion tizimlar bilan ishlash 
va texnologiyalardan foydalanishni bosqichma-bosqich egallash kerak bo‘ladi [18,-
b.51-57].