О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Qo`tir buloq 
— Vobkent rayonidagi qishloq. Qishloq qo`tir kasalligiga davo bo`ladigan 
buloq yonida joylashganligidan shunday nom olgan.
G`ijduvon 
— Buxoro viloyatidagi shaxdr. Dastlab Narshaxiy asarida tilga olingan. Boshqa 
tarixiy manbalarda G`ijduvon shaklida ham qayd qilingan. Xalq og`zida Gijduvon so`zini G`uji 
devon — devlar, ins-jinslar ko`p ma`nosida deyilsa, ayrimlar G`uji dehkon — «Bir to`p qishloq» 
demakdir, deb taxmin qiladilar. To`p qishloq degani to`g`ri bo`lsa kerak. Har holda 
etimologiyasi aniq emas. Baxovuddin Naqshbandning ustozi Abdulxoliq G`ijduvoniy nomiga 
qo`yilgan degan fikrlar xam bor.
Havzak dorisozlar 
— Buxoro viloyati G`ijduvon tumanidagi qishloq. Bu toponim 
tojikcha va o`zbekcha til qoidalari asosida yasalgan; hovuzni tojiklar havz deyishadi («ak» esa 
kichraytiruvchi affiks), dori-darmon tayyorlab kun ko`rgan kishi dorisoz deyilgan. Hdvzak 
dorisozlar «dorisozlar hovuzchasi» demakdir, ikki so`z orasidagi izafet esa tushib qolgan, 
tojikcha Havzaki dorusozon bo`lishi kerak.
O`qituvchi o`quvchilarni Buxoro viloyatining qishloq va rayonlar tarixi toponimikasi bilan 
tanishtirib chiqqach, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlarining qishloq, rayonlari tarixi 
etimologiyasini o`rganishga kirishsa, maqsadga muvofiq bo`ladi.
Bu o`rinda o`qituvchi Qashqadaryo viloyatidagi Gubalak, Qarshi, Kitob, YAkkabog`, 
Olaqarg`a, Varg`anza, CHimqo`rg`on kabi qishdoq, shahar nomining kelib chiqish tarixini o`sha 
joylarda yashab, ijod etgan atoqli olimlar shoirlar, mashhur kishilar, Mehnat Qahramonlari, 

---

83 
urush faxriylari, shuningdek tariximizda muhim rol’ o`ynagan kishilar nomlari bilan bog`lab 
o`rganishi kerak.
SHuningdek, o`qituvchining nima uchun bu viloyat Qashqadaryo deb nomlangan va bu 
so`zning ma`nosini bilasizmi? kabi savollariga o`quvchilar ilmiy ijodiy javob topishda ota-
onalari, mahalliy qariyalar, shu sohaga qiziquvchilar bilan hamkorlikda ish olib borishi zarur.
Masalan, Qashqadaryo so`zi qanday ma`noga ega? degan savolga quyidagicha javob olish 
mumkin;
Qashqadaryo 
— daryoning nomidan olingan. U Qarshi vohasini suv bilan ta`minlaydi. 
Daryo qadimgi vaqtda Koshkirud deb atalgan. Ayrim tadqiqotchilarning (masalan, V. V. 
Bartol’dning) fikricha, Qashqadaryo Keshkirudning fonetik o`zgargan variantidir.
Ba`zi olimlar toponimning asosini «qashqa» so`zi tashkil etadi, qashqa «qaqshamoq, qurib 
qolmoq» degan ma`noni bildirishini aytadi (A. Ishaev). H. Hasanov daryoning tabiiy 
xususiyatida ham qashqalik bor, Qarshidan keyin daryoning suvi kamayib o`zani olachalpoq 
«qashqa holiga keladi», deb yozadi. S. Qoraev «qashqa» so`zining bir necha ma`nosini keltiradi. 
etnik nom: tiniq, tez oqar, yoqasida o`simlik o`smaydigan yalang, yolg`iz tepa va hokazo.
Daryo nomidan viloyat nomi vujudga kelgan, hozir ham shu nom bilan yuritiladi.
Qarshi — shahar nomi. Qashqadaryo viloyatining ma`muriy markazi. Qarshi 
O`zbekistonning eng ko`hna shaharlaridan biri. U Grek — Baqtriya davlati davridan beri 
mavjud. SHahar XIV asrgacha Naxshab deb atalgan. Arablar bu maxdlliy nomni buzib Nasaf 
deb ishlatgan bo`lsa kerak. Hozirgi Qarshi 
XIV 
asrning birinchi yarmida voha o`rtasida 
Samarqand, Buxoro, Afg`oniston, Hindiston va SHarqdagi boshqa qo`shni mamlakatlardan 
keladigan yo`llar ustida qurilgan. CHig`atoy naslidan bo`lgan Kepakxon 
(1309 —1326) 
Qashqadaryo vodiysiga o`rnashgan eski Naxshabdan ikki farsax narida o`ziga saroy qurgan. 
Saroy Mo`g`ul tilida Qarshi deb ataladi.