O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

8
, 
9
– janubiy va shimoliy qutblar 
Mashinadan og‗ir sharoitlarda uzoq muddatda ishlatishda yuqori ishonchlilik 
talab qilinganda 
kontaktsiz sinxron generatorlar qo‘llaniladi
. Quvvati 10 kW va 
undan katta quvvatli bunday generatorlar, masalan, 
temir yo‘l vagonlari
elektr 
ta‘minoti sistemasi uchun qo‗llaniladi. 
3.8
 
. GISTEREZISLI SINXRON ELEKTROMEXANIK 
O’ZGARTKICHLARNING TUZILISHI VA ISHLASH PRINSPI 
 
Gisterezisli dvigatellarninng ishlash prinspi gisterezis momentining ta‘siriga 
asoslangan bo‘lib. 3.14, a-rasmda doyimiy magnintning ikkita qutibi (stator 
maydoni) orasida joylashgan magnit qattiq materialdan tayyorlangan silindr 
(rotor) ko‘rsatilgan.Tashqi magnit maydon ta‘sirida rotor magnitlanadi. Doyimiy 
magnitning shimoliy tomonida janubiy qutb tortilib turibti, doyimiy magnitnig 
janubiy qutibiga rotorning shimoliy qutibi tortilib turibti. Rotorning yuza qismiga 
radial yo‘nalgan Fm kuchlar ta‘sir ko‘rsatadi. Agar doyimiy magnitning qutblarini 
rotor atrofida aylantirsak, magnit kechikish (gisterezis) xodisasiga asosan rotorning 
bir qismi magnit maydonning aylanish yo‘nalishi o‘zgarishi bilan bir vaqtta qayta 
magnitlanmaydi va rotor maydoni va tashqi maydon o‘qlari orasida γburchak 
paydo bo‘ladi.
F
m
kuchlari rotorga ta‘sir ko‘rsatadi xamda o‘zining yo‘nalishini γ burchakga 
o‘zgartiradi, ushbu kuchlarning tangensial tashkil etuvchisi F
t
gisterezis momenti 
M
g
ni xosil qiladi (3.14, b-rasm). 

---

160 
Magnit kechikish 
xodisasi shuni bildiradiki, elementar magnitni bildiruvchi 
ferromagnit materialning zarralari (tashqi magnit maydonga joylashtirilgan) tashqi 
magnit maydonning yo‘nalishiga mos ravishda yo‘nalish olishga xarakat qiladi. 
Agar tashqi maydon o‘zining yo‘nalishini o‘zgartirsa, elementar zarralar o‘zining 
yo‘nalishini o‘zgartiradi. Ammo magnit –qattiq materiallarda elementar 
zarralarning o‘z yonalishini o‘zgartirishi ichki kuch molekuyar ishqalanishga olib 
keladi. Ushbu zarralarning yo‘nalishini o‘zgartirish uchun ma‘lum miqdorda 
MYK kerak bo‘ladi, shuning oqibatida rotorning qayta magnitlanishi tufayli tashqi 
maydon yo‘nalishi o‘zgarishidan bir muncha orqada qoladi. Bu orqada qolish 
(magnit kechikish) Ф
2 
rotorning magnit oqimi vektori va Ф
1 
stator magnit oqimi 
vektorlari orasidagi gisterezis o‘g‘ish burchagi 
γ
bilan xarakterlanadi, (3.14, c-
rasm)
. 
Ushbu burchak rotor materialining magnit xususiyatlariga bog‘liq.