O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.14-rasm. 
Gisterezis momentiga tushincha 
 
Berilgan quvvatning bir qismi, 
gisterezisga bo’ladigan isrofini
anglatuvchi, molekulyar ishqalanish kuchini engishga sarflanadi. Ushbu 
isrofning qiymati rotorni qayta magnitlash chastotasiga hamda sirpanishga 
bo‘g‘liq bo‘ladi 
f
2
=f
1 
s
: 
P
g
=sP
gs
(3.11) 

---

161 
Bu yerda 
P
gs
- rotor qo‘zg‘almas bo‘lgandagi gisterezisga bo‘lgan isrof (
s=1
). 
Rotorga berilayotgan elektromagnit quvvat, rotordagia isroflarni sirpanishga 
o‘lganga teng: 
P
em
=P
g
/s=P
gq
, (3.12) 
Aylanuvchi moment esa – elektromagnit quvvatni burchak tezlikka nisbatiga 
teng: 
M
g
=P
em
/ω
1
=P
Hz
/ω
1
(3.13) 
Shunda, gisterezis momenti qiymati rotorning aylanish tezligiga bog‘liq emas 
(sirpanishga). 
M
g
= 
f(s) 
grafigi abtsissa o‘qiga parallel bo‘lgan to‘g‘ri chiziq bo‘ladi 
(3.15-rasm). 
3.15-rasm. 
Gisterezis dvigatelining mexanik xarakteristikalari 
Gisterezis siljish burchagi gisterezis xalqasining kengligiga bog‘liq: magnit 
materialning gisterezis xalqasi qancha keng bo‘lsa, siljish burchagi shuncha kata 
bo‘ladi. 3.14, 
a
-rasmda ikkita gisterezis xalqasi ko‘rsatilgan: oddiy po‘lat (2-
egrichiziq) va vikalloy qorishmasi (1-egrichiziq)
. 
Rotor oddiy po‘latdan tayyorlansa etarli kattalikdagi gisterezis momenti bilan 
ta‘minlay olmaydi. Faqat vikall kabi magnit qattiq materiallargina kata gisterezis 

---

162 
momentini olish imkonini beradi. Gisterezis dvigatellarining rotori odatda yig‘ma 
tayyorlanadi. Rotorning magnit qattiq qismi vtulka 2 ga, taxlangan yoki massiv 
turdagi xalqa1 tarzda o‘rnatiladi (3.14, b-rasm). Keyin esa val 
3
ga o‘rnatiladi.
Massiv rotorli mashinalarda, aylanuvchi magnit maydon rotorda uyurma 
toklarini xosil qiladi. Natijada stator magnit maydoni bilan ushbu tok o‘zaro 
ta‘sirlashishi oqibatida, qiymati sirpanishga mutanosib ravishda o‘zgaruvchi 
elektromagnit moment paydo bo‘ladi: 
1
.
.
.
/

q
t
u
t
u
sP
М

(3.14) 
bu yerda 
P
u.t.q
- s=1
, ya‘ni qisqatutashuv rejimidagi uyurmaviy tok xosil qilgan 
isrof, W; 
1

- burchak sinxron tezlik, rad/sek.