O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.19-rasm.
Reaktiv qadamli dvigatelning ishlash prinsipiga oid 
Qadamli reaktiv dvigatellar bir qutbli kuchlanishlar impulsi yordamida ishlaydi, 
impulsning qutibini o‗zgartirish reaktiv momentni yo‗nalishini o‗zgartirmaydi. Ko‗rib 
chiqilgan reaktiv qadamli dvigatelning rotori aylanish yo‗nalishini o‗zgartirish uchun 
chulg‗amlar kommutatsiyasi sxemasini o‗zgartirish kerak bo‗ladi, masalan: 
21
2
32
3
13
1





...

---

167 
Agar ushbu dvigatelda chulg‗amlarni aloxida boshqarish sxemasi 
qo‗llanilsa, yani kommutatsiya sxemasi 1 

2

3 

..., unda dvigatelning 
qadami α
q
= 60° bo‗ladi. 
Dvigatelning qadami (grad)
k
m
b
q
2
0
2p
360


, 
(3.16) 
bu erda 
2p
2
- rotor qutblar soni; 
m
b
– bir-biridan fazoviy siljitilgan 
boshqarish chulg‗ami fazalari soni; 
k
- boshqarish chulg‗ami fazalarini ulash usulini 
belgilovchi koeffitsient, (aloxida ulaganda 
k=1
, aloxida– birgalikda ulaganda – 
k=2
). 
Qadam 
α
q
ni kamaytirish, qadamli dvigatelning turg‗unligi va aniq ishlashini 
oshiradi. Qadam 
α
q 
ni kamaytirish uchun rotor qutibi soni 
2r
2 
ko‗paytiriladi. 
Shunday qilib, ko‗rib chiqilgan dvigatelga to‗rtta qutbli rotorni o‗rnatsak (
2r
2
= 4
), 
unda olti taktli kommutatsiyada qadam 
α
q
=15°
bo‗ladi.
Aktiv rotorli (qo‗zg‗atish chulg‗amli yoki rotorida doimiy magnit 
joylashgan) qadamli dvigatellar yuqori aylantirish momentini olish va boshqarish 
signali bo‗lmagan paytda rotorning xolatini aniqlash imkoniyatini beradi. 
Qadamli dvigatellarning muxim parametrlaridan biri– boshqarish impulsining 
maksimal chastotasida qadamni yo‗qotmasdan rotorning sinxronizmga kirishidir. 
Reaktiv qadamli dvigatellarning nominal yuklamadagi chastotasi 1000’1300 Hz ni 
tashkil etadi. Qadamni uzaytirish bilan priemistosti chastotasi kamayib ketadi. 
Qadamli dvigatellar to‗g‗ri burchakli kuchlanish impulsi bilan boshqaradigan 
m 
–
fazali tizimli kommutator bilan birgalikda ishlaydi.
Yuqorida ko‗rib chiqilgan qadamli dvigatelning ishlash prinsipida dvigatel 
valiga tushadigan yuklama momenti xisobga olinmagan. Agar qadamli dvigatelning 
valiga yuklama momenti ta‘sir qilsa, unda boshqarish impulsini bir fazadan 
ikkinchisiga berilganda, statorning MYK si 
α
q
burchakka buriladi, rotor esa MYK 
dan statik xato burchagi 
θ
s
ga orqada qolib buriladi:
)
arcsin(
max
M
M
N
с



, (3.17) 

---

168 
Bu erda 
M
max 
– rotor bilan stator MYK si orasidagi siljish burchagi 
θ=90 
el.grad bo‗lgandagi maksimalstatik moment. 
Boshqarish 
kuchlanish 
impulslarini 
bir 
fazadan 
ikkinchi 
fazaga 
o‗tkazishdagi elektrmagnit jarayonlarning o‗tish tezligi, qadamli dvigatellarning 
tez ishlashini bildiradi. Ushbu jarayonlarning o‗tish tezligi elektromagnit vaqt 
doimiysi bilan baxolanadi: 
f
f
e
r
L
T

, (3.18) 
Bu erda 
L
f 
– stator bir fazasining induktivligi ,[Gn]; 
r
f 
– stator bir fazasining 
aktiv qarshiligi,[Om]. 
Qadamli dvigatellarning tez ishlashini ko‗paytirish uchun stator 
chulg‗amining fazasiga 
R
qo’sh
qarshilik ketma-ket ulanadi.
),
/(
'
sh
qo
f
f
e
R
r
L
Т


(3.19)
Qadamli dvigatelning energetik ko‗rsattkichi sifatida iste‘mol qilinayotgan 
quvvat 
P
1
xisoblanadi. Qadamli dvigatelning aylanish tezligini rostlash uchun 
stator faza chulg‗amlariga berilayotgan boshqarish impulsi chastotasini 
o‗zgartirish kerak bo‗ladi.