O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.4-rasm.
Sinxron kompensatorni tarmoq quvvat koeffitsiyentini oshirish uchun qo‗llash: a) 
sinxron kompensatorsiz b) vector diagrammasi, c) sinxron kompensator ulangan xolatda d) 
vector diyagrammasi 
Bu tokning tarmoq kuchlanishi
C
U

ga nisbatan faza siljishi (φ
c 
burchak) SK 
ulang unga qadar bo‗lgan faza siljishidan ancha kichik (burchak). Bundan tashqari, 
SK ulanishi bilan 
I
c 
kamayadi. Bunga iqror bo‗lish (
I
c

z
) 
uchun quyidagi fikrlarni 
ko‗rib chiqamiz: SK valida yuksiz bo‗lmagani sababli, uning aktiv quvvati kichik 
va kompensator yu.i. isroflariga teng. Bu isroflarni e‘tiborga olmay, SK ulanganga 
qadar bo‗lgan tarmoqdagi aktiv quvvatni 
Z
C
Z
Z
C
U
I
P
P

cos
3


(3.4) 
SK ulangandan keyingi tarmoq aktiv quvvatiga tenglashtirish mumkin: 
C
C
C
C
U
I
P

cos
3


(3.5) 

---

147 
Ifodalar (3.3) va (3.5) dagi quvvatlarni
с
с
Р
Р


teng deb qabul qilsak
, 
quvvat 
koeffisientlari 
cosυ
c
>cosυ
z 
va toklar 
I
c

z 
bo‗ladi. Natijada sinxron generator va 
EUL reaktiv quvvatdan ozod bo‗lib, ulardagi quvvat isroflari kamayadi. 
Ba‘zi holatlarda SK chala qo‗zg‗atilgan rejimda ishlaydi. Bunga zarurat paydo 
bo‗lishi, tarmoqda ko‗p miqdorda sig‗im (reaktiv) yuklanishi bo‗lib, istemolchi 
yuklanishining induktiv tashkil etuvchisi uni kompensatsiya qila olmaydi 
(masalan, istemolchining ko‗plab induktiv yuklanishi vaqtincha o‗chirilgan holat). 
Aksariyat SK ning qo‗zg‗atilish darajasi avtomatik uskunalar yordamida 
boshqariladi. 
Sinxron kompensatorlar EUL da uzoq masofalarga energiya uzatishda ham 
ishlatiladi. Katta induktiv yuklamali liniya oxirida (istemolchida) kuchlanish liniya 
boshlanishidagidan ancha kichik bo‗lishi mumkin; kichik yuklanishlarda, aksincha, 
liniyadagi sig‗im yuklanishlari ta‘sirida liniya oxiridagi kuchlanish, liniya 
boshlanishidagi kuchlanishdan yuqori bo‗lishi mumkin. Agar liniya oxirida 
(istemolchilarda) SK ulansa va katta yuklanishlarda o‗ta qo‗zg‗atilganlik rejimida, 
kichik yuklanishlarda esa chala qo‗zg‗atilganlik rejimida ishlatilsa, u holda liniya 
oxiridagi kuchlanishni o‗zgarmas qiymatda saqlash mumkin.
SK larning qizish jarayoni ildamlovchi toklar (o‗ta qo‗zg‗atilganlik rejimi)da, 
kechikuvchi tokdagiga nisbatan (chala qo‗lg‗atilganlik rejimi) og‗irroq kechadi, 
shusababli kompensatorning nominal quvvati deb, o‗ta qo‗zg‗atilganlik rejimidagi 
quvvatga aytiladi.