O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.4. SINXRON KOMPENSATOR 
Sinxron kompensator (SK) shunday sinxron mashinaki, reaktiv quvvatni 
generatsiya qilish uchun qo‗llaniladi. Sinxron kompensatorni elektr tarmoqqa, 
uning quvvat koeffitsientini oshirish uchun kiritiladi. 

---

145 
Istemolchilaruchun (elektmotorlar, transformatorlar va boshqa induktiv 
yuklamalar) elektr energiyaning faqat aktiv tashkil etuvchisi emas, balki reaktiv 
tashkil etuvchisi ham o‗ta zarur. Reaktiv energiya ularda magnit maydon hosil qilish 
vazifasini bajaradi, xolos. Foydali ish bajarmaydi, generator va istemolchi orasidagi 
elektr uzatish liniyasida (EUL) sirkulyasiya bo‘lib unda Joul isroflarini hosil qiladi. 
EUL o‗tkazgichlaridan oqayotgan tokning zichligi cheklanganligi sababli, liniyada 
energiyaning aktiv tashkil etuvchisini istemolchiga etkazib berishda xalal beradi. 
SK ning qo‗llanishidan maqsad, istemolchilarga zarur bo‗lgan reaktiv quvvatni 
elektr stansiyada o‗rnatilgan sinxron generator emas, balki istemolchi yaqinida 
o‗rnatilgan sinxron kompensator ishlab chiqaradi. Bu kabi katta reaktiv quvvat 
talab etuvchi iste‘molchilar, asosan transformator, asinxron motor va reaktori 
mavjud bo‗lgan korxonalardir.
3.3-rasm
. Sinxron kompensatornini elektr tarmog‗iga ulanishi 
Quyida keltirilgan 3.3-rasmda sinxron generator (SG), kuchaytiruvchi va 
pasaytiruvchi transformatorlar (TR-1 va TR-2), EUL, istemolchi (Z) va 
istemolchining bevosita kirish klemmalariga ulangan sinxron kompensator (SK) 
larni o‗z ichiga olgan elektr energetik tizimning prinsipial sxemasi ko‗rsatilgan.
Tarmoqqa ulangan SK, valida yuklamasi bo‗lmagan (
P
2
=0
), ya‘niy u.i. 
rejimidagi sinxron motor kabi ishlaydi va istemolchi Z (masalan, asinxron motorlar 
guruhi) uchun zarur bo‗lgan 
Q
sk 
reaktiv quvvat ishlab chiqaradi. Natijada, SG va 
EUL ning reaktiv quvvati minimal qiymat ga 
Q
min 
cha pasaytiriladi. 
Elektr tarmog‗iga SK kiritish bilan bog‗liq jarayonni tushuntirish uchun 3.4-
rasmdagi sxema ishlashini ko‗raylik. Kuchlanishi U
c 
bo‗lgan tarmoqqa Z 

---

146 
istemolchini kiritilganda (3.4, 
a
-rasm) undagi mavjud katta induktiv yuklanish 
hisobiga tarmoq da 
C
U

kuchlanishdan φ
z 
burchakka kechikuvchi
z
I

toki oqa 
boshlaydi. Z istemolchiga parallel SK ulanganda va SK da o‗ta qo‗zg‗atilganlik 
rejimi o‗rnatilganda (3.4, c-rasm) tarmoq 
C
U

kuchlanishiga nisbatan 90° burchakka 
ilgarilab ketuvchi
CК
I

toki hosil bo‗ladi. Tarmoqdagi natijaviy tok 
СК
Z
C
I
I
I





.
(3.3)