O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3.7
 
. AVTOMOBIL VA TRAKTORLARDA HAMDA TEMIR YO‘L 
VAGONLARIDA KENG QO‘LLANILADIGAN 
CHANGAKSIMON QUTBLI SINXRON GENERATORLAR 
 
Avtotraktor generatorlari.
Oldin ta‘kidlanganidek, elektr mashinalarida 
energiyaning o‗zgarishi, magnit zanjirining magnit maydon energiyasi 
yig‗ilganjoyi mashina havooralig‗ida yuzaga keladi. Bunda magnit maydonining 
shakli asosan mashinaning energetik ko‗rsatkichlarini belgilaydi. Yig‗ilgan 
g‗altakli chulg‗amda mashina havo oralig‗ida taxminan sinusoidal taqsimlangan 
magnit maydonni havo oralig‗iga maxsus shakl berish hisobiga uning magnit 
o‗tkazuvchanligini 
o‗zgartirish 
orqali 
erishish 
mumkin. 
Buning 
uchunrotordajoylashgan qutb uchligiga 
changalsimon 
shakl beriladi (3.12, 
a
-rasm). 
Bunday shakldagi qutb uchliklar mashinaning o‗qi bo‗yicha joylashgan bitta 
qo‗zg‗atish g‗altagida havo oraliqda aksial (ya‘ni shu o‗q bo‗yicha) yo‗nalgan 
alohida qutblar oqimlarini radial yo‗nalishga o‗zgartirib, rotorning uncha katta 
bo‗lmagan diametrida sinxron generatorning ko‗p qutbli konstruksiyasini olishga 
imkon beradi. Qutblarining kostruksiyasi changalsimon shaklga ega bo‗lgan rotorli 
sinxron generatorlar 
avtomobil va traktorlardakeng qo‘llaniladi
. Bu generator – 
ventil generatoridir (uning korpusida kremniy diodi asosida to‗g‗rilagich bloki 

---

157 
joylashgan). Generator avtomobildaakkumulyatorbatareyasi bilan parallel ishlab 
uni zaryadkalab turadi, shuning uchununingchiqishidagi kuchlanish o‗zgarmas 
qiymatga ega bo‗lishi lozim. 
3.12, 
a
-rasmda changalsimon rotorli Г-250 tipli 
avtomobil generatori
ko‗rsatilgan. Bunda ikkita changalsimon qutb uchligi (
1
) o‗n ikki qutbli magnit 
sistemani byjudga keltiradi. Qo‗zg‗atish chulg‗ami (
2
) vtulka (
3
)da joylashtiriladi. 
18 ta pazli stator (
4
) yupqa elektrotexnik po‗lat listlaridan yig‗ilgan. Stator 
chulg‗ami (
5
) uch fazali bir qatlamli, bitta qutbga va har qaysi fazaga to‗g‗ri 
keladigan pazlar soni 
q=0,5
. Korpus (
6
) (podshipnik qalqonlari) alyuminiy 
qotishmasidan tayyorlangan. Uch fazali o‗zgaruvchan kuchlanish to‗g‗rilagich (
7
) 
vositasida o‗zgarmasga aylantiriladi. o‗z-garmas tok rotorda joylashgan 
qo‗zg‗atish chulg‗amiga ikkita halqa (
8
) va ikkita cho‗tka yordamida beriladi.