O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.32-rasm
. 
Chulg‗amining 
bir 
qismi 
ikkilamchi 
chulg‗a 
vazifasini 
bajaradigan 
kam 
quvvatli pasaytiruvchi 
avtotransformatornin
g prinsipial sxemasi 

---

60 
Avtotransformatorni amaliyotda bajaradigan vazifasi nuqtai nazardan 
o‗rganish muhim ahamiyat kasb etadi, chunki bunda ularning o‗ziga xos 
xususiyatlari to‗la ravishda namoyon bo‗ladi.
1.33-rasm
. Elektr energetikasi sistemasida ekspluatatsiya uchun o‗rnatilgan katta 
quvvatli yuqori kuchlanishli bir fazali uch chulg‗amli avtotransformator 
 
 
1.14. AVTOTRANSFORMATORDA 
BO‘LADIGAN
ELEKTROMAGNIT JARAYONLAR 
 
Ishlash prinsipi
. Avtotransformatorning salt ishlash rejimidagi elektromagnit 
jarayon odatdagi transformatornikidan farq qilmaydi. Yuklama ulanmagan 
pasaytiruvchi avtotransformatorning (1.34-rasm) «
AX
» chulg‗amiga (o‗ramlar

---

61 
soni 
w
AX
) o‗zgaruvchan kuchlanish U
1
berilganda undan salt ishlash toki
I
0.A
o‗tib, transformatordagi singari o‗zinduksiya EYK
e
1
 
ni hosil qiladi. Salt 
ishlashda shu chulg‗amning yuklama ulanadigan (o‗ramlar soni w
ax
) qismidagi
EYK 
E
ax
kelib chiqishiga ko‗ra o‗zinduksiya EYK bo‗lib,
E
AX
ning bir qismini
tashkil etadi (Izoh: Transformator ikkilamchi chulg‗amida esa o‗zaro
induksiya EYK hosil bo‗ladi).
Yuqori kuchlanishli chulg‗am EYK 
E
YK
=E
1
ni shu chulg‗amning 
iste‘molchiga ulanadigan past kuchlanishli qismi 
E
PK
=E
2
ga bo‗lib ko‗rilayotgan
variant uchun avtotransformatorning transformatsiyalash koeffitsiyenti k
A 
aniqlanadi: 
k
A
=k
W
E
YK
/ E
PK
=W
AX
/W
ax
≈U
1
/ U
2
.
(1.22) 
Salt 
ishlash 
rejimdan 
avtotransformatorning 
transformatsiyalash 
koeffitsiyenti k
A
, salt ishlash toki 
I
0N.A
, isroflari 
P'
0N.A
va almashtirish sxemasining 
parametrlarini aniqlash mumkin.
Pasaytiruvchi avtotransformatorga yuklama ulanganda chulg‗amining 
birlamchi zanjiridan I
1
, ikkilamchi zanjiridan esa
I
2
> I
1
tok o‗tadi. Buholdagi 
avtotransformatorning ishi MYK va EYK muvozanat tenglamalaribilan 
xarakterlanadi. Avtotransformatorning MYK muvozanat tenglamasi quyidagicha 
yoziladi:
I
1
w
1
 + I
2
w
2
=I
0
w
1
,
(1.23) 
bu yerda 
I
0
– «A–X»
chulg‗amdan o‗tuvchi magnitlovchi tok. 
I
1
=I
0
– I
2
/k
A
tok chulg‗amning faqat «A–a» qismidan o‗tib, ikkala 
chulg‗am uchun umumiy bo‗lgan «a–x» qismidan esa 
I
1
va