O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

1.34-rasm
.Katta quvvatli avtotransformator o‗zagida chulg‗amlarning joylashtirilishi (a) va 
pasaytiruvchi avtotransformatorning prinsipial sxemasi (b) hamda bir fazali oshiruvchi 
avtotransformator prinsipial sxemasining ikki (c, d) tasvirda ko‗rsatilishi 
1)
(1.35) formulada ko‗rsatilgan chulg‗amlar o‗ramlari sonlarining 
nisbati bilan aniqlanadigan transformatsiyalash koeffitsiyenti 
k
W
;
2) salt ishlashda (
I'=I
2
=0
) avtotransformatorga kirishdagi (
U
) va undan 
chiqishdagi (U') tarmoq kuchlanishlari kattaliklarining nisbati bilan aniqlanadigan 
transformatsiyalash koeffitsiyenti 
k
U
: 
a) pasaytiruvchi avtotransformator uchun (1.34, b-rasm) – 

---

66 
k
U
= 1 + 1 / k
W
> 1.
(1.36) 
b) oshiruvchi avtotransformator uchun (1.15.1, c-rasm) – 
k'
U
 = U / U' = k
W
/(1+ k
W
) < 1.
(1.37) 
Avtotransformatorning 
qisqa 
tutashuv 
rejimi
ham 
an‘anaviy 
transformatornikiga o‗xshash bo‗ladi, lekin uning bu rejimdagi parametrlarini bir 
xil quvvatdagi transformatorniki bilan taqqoslaganda avtotransformatorda 
P
qt.A

qt
va 
u
qt.A
<< u
qt
bo‗ladi. 
Avtotransformatorning barqaror ish rejimi elektromagnit jarayonlari 
quyidagi tenglamalar sistemasi bilan xarakterlanadi: 
}
(1.38) 
Avtotransformator chulg‗amlarining ma‘lum ulanish sxemasi (1.34-rasm) 
bilan aniqlanadigan konturlar («birlamchi tomon – ketma-ket chulg‗am –
ikkilamchi tomon») uchun kuchlanish va toklarning quyidagi tenglamalari, ya‘ni:
oshiruvchi avtotransformator uchun (1.34, d-rasm) –
U′ =U+ U ; U=−U
1
;I′ =I
2
 ;I=−I
1
+I
2
. 
(1.39) 
va pasaytiruvchi avtotransformator uchun (1.151, b-rasm) – 
U +U
2
=−U
1
; I′ =I
2
 –I
1
; 
(1.40) 
I =I
2
(1.38) dagi tenglamalarga qo‗shiladi. 
Keltirilgan tenglamalar bo‗yicha avtotransformatorning normal ishrejimi 
uchun vektor diagrammasini kuchlanish 
U
va tok 
I
larning qiymatlari ma‘lum 
bo‗lganda qurish mumkin (1.35, b-rasm). Bunda kuchlanish va toklarning o‗zaro 
bog‗lanishlari yaqqol ko‗rsatilgan. 
Salt ishlash toki I
0
va chulg‗amlardagi kuchlanish pasayishlari (
I
1
Z
1
va 
I
2
Z
2
) 
ancha kamligi tufayli ular e‘tiborga olinmasa, bu vektor tenglamalarni 
ixchamlashgan algebraik ko‗rinishda yozish mumkin: 

---

67 
(
)
(
)
} 
(1.41)