II BOB. MAXSUS ASINXRON MASHINALAR
2.1.
BIR FAZALI ASINXRON MASHINALAR
Bir fazali asinxron dvigatellar (
P
2
600 W
) avtomatik qurilmalarda va uy
xo‗jaligi elektr asboblarida (ventilyator, sobytgich, kir yuvish mashinasi, elektr
ustara va boshqalar) ishlatiladi. Bir fazali asinxron dvigatelning statorida bir fazali
chulg‗am bo‗lib, rotorida esa qisqa tutashtirilgan chulg‗am bo‗ladi (2.1-rasm).
Stator chulg‗ami o‗zak pazlarining 2/3 qismida joylashgan bo‗ladi. Chulg‗amning
pazlarda bunday joylashishi havo bo‗shlig‗ida magnit induksiyasi shaklining
sinusoidalga yaqin bo‗lishini ta‘minlaydi.
2.1-rasm.
Bir fazali asinxron motor statorining ko‗ndalang
qirqimi (
a
) va motorning mexanik xarakteristikalari (
b
);
ishga tushirish chulg‗ami bilan ta‘minlangan bir fazali
asinxron motorni kondensatorli ishga tushirish sxemasi (
c
);
K –
kalit
Bir fazali asinxron dvigatelning stator chulg‗amiga bir fazali o‗zgaruvchan
tok berilganda pulslanuvchi magnit maydon hosil bo‗ladi. Bu maydonni
amplitudalari teng va bir-biriga nisbatan teskari birxil aylanish chastotada
aylanuvchi ikkita tashkil etuvchiga ajratish mumkin.
Bir fazali asinxron dvigatellar boshlang‗ich ishga tushirish momentiga ega
emas (2.1
b
-rasm) va stator chulg‗ami tarmoqqa ulanganda uning rotori
aylanmaydi. Shuning uchun bunday dvigatellar ishga tushirish chulg‗ami bilan
К
75
ta‘minlanadi (2.1, c-rasm). Aylanish yo‗nalishi rotorning aylanish yo‗nalishi bilan
mos bo‗lgan oqimni
to‘g‘ri
oqim
Ф
to‘g‘
, rotorning aylanishiga nisbatan teskari
aylanadigan oqimni
teskari
Ф
tes
oqim deyiladi. Bu oqimlar to‗g‗ri
M
to‘g‘
va teskari
aylantiruvchi moment
M
tes
larni hosil qiladi. Bu momentlar bir-biriga nisbatan
teskari yo‗nalishda bo‗ladi. Natijaviy aylantiruvchi moment to‗g‗ri va teskari
momentlarning yig‗indisi bilan topiladi:
M
nat
= M
to‘g‘
- M
tes
.
To‗g‗ri oqimga nisbatan rotorning sirpanishi:
s
to‘g‘
= (n
1(to‘g‘)
– n) / n
1(to‘g‘)
= (n
1
– n) / n
1
= 1 – n / n
1
,
teskari oqimga nisbatan rotorning sirpanishi esa:
s
tes
= [(n
1(tes)
– (–n)] / n
1(tes)
= (n
1(tes)
+ n) / n
1(tes)
= 1 + n / n
1(tes)
.
Demak, bir fazali asinxron dvigatel ishga tushirish momentiga ega emas.
Shu sababli rotor qaysi tomonga tashqi kuch yordamida aylantirilsa, o‗sha tomonga
aylanadi. Bunday dvigatelning ish xarakteristikalari uch fazali asinxron
dvigatelnikiga nisbatan yomon. Bundan tashqari salt ishlayotgan bir fazali
dvigatelning aylanish chastotasi, teskari magnit oqimi hosil qilgan tormozlovchi
moment ta‘sirida uch fazali dvigatelning aylanish chastotasidan kichik bo‗ladi.
Masalan, bir fazali asinxron dvigatelning n
1
=1500 ayl/min, n
2
=1450 ayl/min
va
f
1
= 50 Hz bo‗lsa quyidagini olamiz:
s
to‘g‘
= (1500 – 1450)/ 1500 = 0,033;
f
2to‘g‘
= 0,033·50 = 1,8Hz;
s
tes
= (1500 +1450)/ 1500 = 1,96;
f
2tes
= 1,96·50 = 98 Hz.
Rotorning induktiv qarshiligi, uning aktiv qarshiligidan bir necha barobar
ko‗p (chunki
Ф
2tes
>>Ф
2to‘g‘
),
I
/
2tes
toki deyarli ideal induktiv tok bo‗lib,
Ф
tes
teskari
oqimga nisbatan kuchli magnitsizlovchi ta‘sir qiladi. Oqibatda teskari magnit
maydoni va u xosil qilgan M
tes
teskari moment sezirlarli kamayib, rotor to‗g‗ri
ta‘sir qilayotgan magnit oqimi tomoniga qarab quyidagi natijaviy moment ta‘sirida
aylanadi:
M
nat
= M
to‘g‘
– M
tes
.
76
Do'stlaringiz bilan baham: |