O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.2-rasm.
Kondensatorli asinxron motor sxemasi (
a
) va uning mexanik xarakteristikasi (
b
)
 
К 

---

78 
Agarda ikkala chulg‗am xam bir xil qiymatga ega bo‗lgan MYKni xosil 
qilsa, unda ishga tushishning boshlang‗ich paytida aylanuvchi magnit maydoni 
aylana shaklida bo‗lib, dvigatel sezilarli ishga tushirish momentiga ega bo‗ladi. 
Xar doim faza siljitkich sifatida sig‗im ishlatish uning o‗lchamlari kattaligi sababli 
biroz cheklanishlar bo‗ladi, chunki aylana shakldagi magnit maydonini olish uchun 
katta miqdordagi sig‗im kerak bo‗ladi. Masalan, quvvati 
200 W
, kuchlanishi 
300’500 V li bir fazali dvigatel uchun sig‗imi 
30 mkF
bo‗lgan kondensator 
batareyasi kerak bo‗ladi. 
Xozirgi kunda aktiv qarshilikli faza siljituvchi elementli bir fazali dvigatellar 
keng tarqalgan. Bunda ishga tushirish chulg‗ami qarshiligini oshirish, ishchi 
chulg‗ami ko‗ndalang kesimi yuzasiga nisbatan kichik qilib tayyorlanadi. 
Ishga tushirish chulg‗ami uzoq muddatga ishlamaydi (odatda bir 
nechasekund), shuning uchun uni kesimini kam etib tayyorlash mumkin bo‗ladi. 
Ushbu dvigatellarning ishga tushirish momenti, nominal momentdan oshmaydi va 
ko‗p bo‗lmagan yuklama bilan bemalol ishga tusha oladi. 
2.3-rasm. 
Faza siljituvchi elementlarning xususiyatlarini solishtirish: a – aktiv qarshilikli, 
b - induktivlik, c - sig‗im, d – xar xil faza siljituvchi elementlar ulangandagi dvigatelning 
mexanik xarakteristikasi: 1–
a
ktiv qarshilik; 2 – sig‗im qarshilik 
Sig‗im qarshilikli faza siljituvchi element ishlatilganda ishga tushish 
momenti sal kam M
i.t
= (1,6’2,0)M
N
bo‗ladi.
Aylanma magnit maydonini olish uchun quyidagi miqdorda sig‗imkerak 
bo‗ladi: 
C
i
 = 1,6
·10
5
I
A
 sin υ
A
 / (f
1
U
A 
k
2
),
(2.1) 

---

79 
bunda, asosiy va yordamchi chulg‗amlardagi kuchlanishlar nisbati quyidagicha 
bo‗lish kerak: 
U
A
/U
B
 = tgυ
A
 ≠ 1. 
Bu erda φ
A
–
I
A
toki va 
U
A
kuchlanishi orasidagi faza siljishi;
k=ω
B
k
B
/ (w
A
k
A
) 
– transformatsiyalash koeffitsienti (asosiy va yordamchi 
chulg‗amlarining nisbati); 
k
A
va 
k
B
–stator chulg‗amlarining chulg‗am 
koeffitsientlari. 
(2.1) ifodani taxlili shuni ko‗rsatadiki, berilgan 
k
transformatsiyalash 
koeffitsienti va 
U
A
/U
B 
nisbatlarda sig‗im 
C
i 
aylana shaklidagi aylanuvchi magnit 
maydonni bitta aniq dvigatel ish rejimidagina ta‘minlay oladi. Agar rejim 
(yuklama) o‗zgarsa, 
I
A 
tok va 
υ
A 
faza burchagi o‗zgarishi natijada aylanuvchi 
maydonga to‗g‗ri keladigan 
C
i
sig‗im xam o‗zgaradi. Shunday qilib, dvigatel 
yuklamasi xisobiy yuklamadan farq qilsa, dvigatelning aylanuvchi maydoni 
elliptik maydonga aylanadi va dvigatel ish xossalari yomonlashadi. Odatda 
C
i
sig‗im xisobi nominal yoki unga yaqin yuklamada olib boriladi. 
Ushbu dvigatellarning FIK va quvvat koeffitsientlari katta bo‗lishiga 
(sosφ
1
=0,80’0,95) qaramasdan uning ishga tushirish momenti 
0,5M
N
dan 
oshmaydi. 
Ishga tushirish momentini oshirish maqsadida, ishchi kondensatorga parallel 
ravishda ishga tushirish kondensatori ulanadi. Ishga tushirish kondensatori, 
dvigatel ishga tushib bo‗lgandan so‗ng uzib qo‗yiladi. Chunki kichik sirpanishda 
stator chulg‗amidagi sig‗im va induktivlik tufayli kuchlanishlar rezonansi byjudga 
kelib, tarmoq kuchlanishini 2’3 marta oshirib yuboradi. 
Sig‗imdagi kuchlanish aylana shaklidagi magnit maydonda tarmoq 
kuchlanishidan katta bo‗ladi va quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
U
c
 = U
1
2
1
k


(2.2) 
Ayrim paytlarda kondensatorli dvigatellarni ikki fazali dvigatellar xam deb 
aytiladi. Ushbu dvigatelning stator chulg‗ami ikki fazali bo‗ladi. Ikki fazali 

---

80 
dvigatellar kondensatorsiz xam ishlashi mumkin. Ikki fazali tizimni 2.4-rasmda 
ko‗rsatilgandek nol simli uchfazali tizimdan olish mumkin.