O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

2.17-расм. Қисқа туташган роторли асинхрон машина: 
1-подшипник қопқоғи; 2- подшипник қалқони;
3- подшипник; 5-ротор чулғами қирралари; 6-ротор; 7-статор; 
8-чулғам учлари қутиси
Ротор статор ичига ўрнатилади. У валга кийгизилган магнит 
ўзак ва унинг ташқи цилиндрик юзасидаги пазларига жойлаш-
тирилган қисқа туташган ѐки уч фазали чулғамдан иборат. 
Статор чўян станина, унинг ичига жойлаштирилган магнит 
ўзак ва унинг ички цилиндрик юзасидаги пазларида жойлашган 
уч фазали чулғамдан иборат. Статор ва роторларнинг магнит 
ўзаклари махсус электротехник пўлатдан тайѐрланган юпқа 
тунукалардан йиғилади.
Асинхрон машина роторининг тузилишига қараб икки хил 
бўлади: 
1) қисқа туташган роторли асинхрон мотор (2.17-расм);
2) фаза роторли асинхрон мотор (2.18-расм). 
Қисқа туташган роторли асинхрон мотор - ротори магнит 
ўзаги-нинг пазларига эритилган алюминий қуйилиб чулғам 
ўтказгичлари (стерженлар) ҳосил қилинади ва уларнинг 
пазлардан ташқари учлари икки томондан қуйма алюминий 

---

136 
ҳалқалар орқали қисқа туташган бўлади. Натижада, яхлит 
"олмахон катаги" (2.14,
а,б
-расмлар) кўринишидаги қисқа 
туташган чулғам ҳосил қилинади. 
 
 
2.18-расм. Фаза роторли асинхрон машина 
Фаза роторли
асинхрон мотори ҳам вал, валга ўрнатилган 
магнит ўзак, унинг пазларига бир-бирига нисбатан 120
0
га 
силжиган уч фазали чулғам жойлаштирилади. Роторнинг фаза 
чулғамлари кети юлдуз усулида уланган бўлади ва бошлари эса 
валнинг бир томонида ўрнатилган учта мис ѐки жез (мис ва рух 
аралашмаси) халқаларга уланиб, шеткалар ѐрдамида ташқи 
занжир билан уланади.
Уч фазали асинхрон машинанинг статор чулғами уч фазали 
тармоққа уланганда вужудга келган магнит юритувчи куч 
(МЮК) статорда айланиш частотаси 
n
1
= 60
f 
/ 
p
бўлган 
айланувчи магнит майдони ҳосил қилади. Бу майдон куч 
чизиқлари статор чулғами ўрамларини ва роторнинг қисқа 
туташган чулғам стерженларини ѐки уч фазали чулғами 
ўрамларини кесиб ўтиб, уларда ЭЮК лар ҳосил қилади. Агар
ротор чулғами қисқа туташган бўлса, ундаги ЭЮК таъсирида 

---

137 
қисқа туташган ротор чулғамлари стерженларидан ток ўтиб, бу 
токнинг статор ҳосил қилган айланувчи магнит майдони билан 
ўзаро таъсири натижасида ротор чулғами ўрамларига электро-
магнит куч таъсир қилади. Бу куч ҳосил қилган айлантирувчи 
(электромагнит) момент тормозловчи моментдан катта бўлса, 
роторни айланувчи магнит майдон йўналишида айлантиради. 
Айланувчи магнит майдоннинг айланиш частотаси 
n
1
билан 
роторнинг айланиш частотаси 
n
орасидаги нисбий фарқ 
сирпаниш (
s
) дейилади ва у қуйидагича аниқланади
а
)


1
1
/
n
n
n
s


;
b)


100
/
1
1



n
n
n
s
(2.9)