O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
9-боб. КЎЧМА МИКРО-ГЭС ЛАР 
Қуввати 1-10 кВт бўлган, ирмоқларга мўлжалланган барча 
мавсум учун мос бўлган ГЭС ларни кўрайлик [16]. Улар тўғон 
қурмасдан, тез оқар дарѐлар энергияси ҳисобига электр энергия 
билан таъминлаш учун мўлжалланган. Ирмоқ микро-ГЭС и 
техник тавсифлари 3.1-жадвалда келтирилган.
Ушбу микро-ГЭС ларни (3.9-расм) каскад турида (ирмоқда 
бирнеча микро-ГЭС лар ўрнатилиб) монтаж қилиниши нати-
жасида, на фақат кичик корхона, балки электр энергияни саноат 
тарзида ишлаб чиқариш мумкин. 
 
 
2.9-расм. Ирмоқ микро-ГЭС схемаси
 

---

120 
9.1
Микро-ГЭС лар учун жой танлаш 
Микро гидро электр станциянинг қуввати ва турини аниқ-
лаш учун зарур бўлган асосий ҳисоблаш параметрлари - босим 
ва сув ҳажмининг сарфи ҳамда гидроэнергиянинг потенциал ва 
кинетик ташкил этувчиларидир. 
9.2. Сув босими 
Микро-ГЭС нинг қувватини қуйидагича аниқлаш мумкин: 
P =9,81·η·Q·H, кВт
(2.3) 
бунда, Q – маълум кесим юзасидан оқиб ўтаѐтган сув сарфи, 
м
3
/с; 
Н – гидротурбинага етказилган сув босими, м; 
η – гидростанция ф.и.к. 
Босимни аниқлашда тўла (статик) ва ишчи (динамик) босим-
ларни эътиборга олиш зарур. Тўла босим – бу сув етказувчи 
қувурнинг (сув қубул қилгич) юқори нуқтаси билан сув 
турбинадан чиқадиган нуқтаси орасидаги вертикаль бўйича 
масофадир.
Ишчи босим – бу тўла босимдан ишқаланиш ва сув 
қувуридаги турбулентликка сарфланган босим ѐки гидравлик 
йўқотишнинг айирмасидир. Ишчи босим – бу тўла босимдан 
ишқаланиш ва сув қувуридаги турбулентликка сарфланган 
босим ѐки гидравлик йўқотишнинг айирмасидир. 
Бу йўқотишлар қувур тури, материали, диаметри, узунлиги, 
бурилишлар сони ва бошқаларга боғлиқ.
Реал қувватни аниқлаш учун ишчи босим 
Н
орқали 
ҳисоблашни олиб бориш зарур. 
H = Н
тўла
 - h
ишқал
 - h
қўшим
, м, (2.4) 
бунда 
h
ишқал 
– сув ўтказгичдаги ишқаланишга сарф этилган 
йўқотишлар; 
h
қўшим 
– сув қабул қилгич, сиқилиш ва кенга-
йишлар, бурилма қопқоқ (задвижкалар), клапанлар ва бошқа-
лардаги бифуркация билан боғлиқ бўлган қўшимча ѐки 

---

121 
ҳудудий йўқотишлар. Сув ўтказгичидаги ишқаланишга 
сарфланувчи
йўқотишлар қийматини қуйидаги ифода ѐрдамида аниқлаш 
мумкин: 
hтр = J*L
, м, (2.5)