O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

 
 

---

325 
XIII.6. O‗zbekistonning jahon hamjamiyatiga qo‗shilishi va xalqaro nufuzining 
ortib borishi. O‗zbekistonning MDH, Markaziy Osiyodagi qardosh davlatlar va 
jahonning turli mamlakatlari bilan hamkorlik munosabatlari 
O‗zbekistonning tashqi siyosatida mintaqalararo havfsizlikni ta‘minlashda 
xalqaro tashkilotlar faoliyatidan, ularning dasturlaridan ham keng foydalanishi 
istiqbolli natijalarni ko‗rsatdi. Ko‗pgina mintaqaviy tashkilotlar, chunonchi, NATO, 
EKO, Islom konfrensiyasi, Qo‗shilmaslik harakati va boshqalar bilan ham samarali 
hamkorliklar o‗lga qo‗yildi. 1994-yil iyul oyida O‗zbekiston NATOning ―Tinchlik 
yo‗lidagi hamkorlik‖ Dasturiga qo‗shildi. Bu dasturga ko‗ra, O‗zbekiston harbiy 
qismlari Shimoliy Korolina (AQSh)dagi Kemp Lejyup dengiz piyodalari poligonida 
o‗tkazilgan harbiy mashqlarda, O‗zbekiston xududida amerikaliklar bilan o‗tkazilgan 
desantchilarning ―Ultrabalans-96‖ harbiy mashqlarida qatnashdilar. Shuningdek 
Respublika harbiy bilim yurti talabalari 1997-yil Norvegiyada o‗tkazilgan 
―Kooperativ bankers-97‖ mashqlarida ham qatnashdilar. Bu kabi hamkorliklar 
jangchilarimiz uchun o‗ziga xos mahorat maktabi, tajriba bo‗lib, ularning jangovarlik 
qobiliyatini oshirishlariga yordam berdi. 1999-yil aprelda I.A.Karimov Shimoliy 
Atlantika Ittifoqi qoshidagi ―Tinchlik yo‗lida hamkorlik‖ dasturining a‘zosi sifatida 
NATO ning 50 yillik yubiley tantanalarida qatnashdi. O‗zbekistonning ―Tinchlik 
o‗lida hamkorlik‖ Dasturida ishtiroki Markaziy Osiyo mintaqasida kollektiv 
xavfsizlik va barqarorlikning keng tizimini vujudga keltirishni rejalashtirishda 
O‗zbekistonning ishtirokini kafolatladi. NATO Bosh kotibi X.Solana va AQShning 
NATOdagi doimiy vakili R.Xanterning O‗zbekistonga tashriflari O‗zbekiston va 
mazkur tashkilot o‗rtasidagi tinchlik o‗lidagi siyosatining hamohang ekanligini ham 
ko‗rsatdi.
O‗zbekiston BMTga a‘zo bo‗lib kirgan yillari EXHTning katta mansabdor 
xodimlari qo‗mitasining Pragadagi yig‗ilishida MDH tarkibidagi davlatlarni ushbu 
tashkilotga a‘zo bo‗lib kirishi masalasi ko‗tarildi. 1992-yil 26-fevralga kelib 
O‗zbekiston ham bu tashkilot kengashining yakunlovchi hujjatiga imzo chekdi. 
Mazkur hujjat imzolangan vaqtdan beri O‗zbekistonning Evropa xavfsizlik va 
hamkorlik tashkiloti bo‗linmalaridagi ishtiroki tobora kengayib bormoqda. 
EXHTning Markaziy Osiyo bilan aloqalari bo‗yicha Byurosi mintaqada barqarorlikni 
ta‘minlash maqsadida mintaqadagi respublikalar bilan hamkorlikni o‗lga qo‗yib 
olgani quvonarli holdir. Ushbu byuroning tashabbusi bilan Toshkentda EXHTning 
―Inson xuquqlari bo‗yicha milliy institutlar‖, ―Ommaviy axborot vositalari 
demokratlashtirish sharoitida‖ mavzusidagi bir qator anjumanlari o‗tkazildi. 
Seminarlar Markaziy va Sharqiy Evropada inson huquqlari bo‗yicha milliy institutlar 
faoliyatini rivojlantirish, xalq ta‘limi va ommaviy axborot vositalarining inson 
huquqlari sohasidagi roli masalasini ko‗rib chiqdi. Bunday yig‗ilishlarda 
O‗zbekistonning ishtiroki tinchlikparvar tashqi siyosat yuritishida asosiy omil bo‗lib 
qoldi. O‗zbekistonning 1996-yil Lissabon Sammitida ishtiroki respublika 
rahbariyatining xavfsizlik doirasiga kiruvchi qarashlarini bayon etishga ham imkon 
berdi. Unda O‗zbekiston rahbariyati tomonidan ―xavfsizlikning, shu jumladan, 
Evropa xavfsizligining chegarasi o‗q. Shundan kelib chiqqan holda, bizning 
fikrimizcha, Evropada xavfsizlik va hamkorlik tashkilotining roli, ahamiyati, 

---

326 
Qolaversa, mas‘uliyati Evropa bilangina chegaralanib qolmasligi, undan tashqaridan 
kelayotgan xavfni ham hisobga olishi kerak bo‗ladi‖ deb aytilgan so‗zlari alohida 
ahamiyat kasb etdi. Mazkur anjumanda O‗zbekiston xavfsizlik muammosiga doir o‗z 
qarashlarini bayon etish huquqiga ega bo‗ldi. Prezidentimiz yig‗ilish ishtirokchilariga 
Markaziy Osiyo mintaqasini yadrosiz zona deb yana bir bor e‘lon qildi. O‗zbekiston 
rahbariyatining mojorolar kuchayib borayotgan erlarga qurol-yarog‗ etkazib berishni 
to‗xtatish haqidagi fikri Lissabon uchrashuvining yakunlovchi hujjatiga kiritildi.
1999-yil 18-19-noyabr kunlari mazkur tashkilotga a‘zo 54 mamlakat rahbarlari 
uchun Turkiyaning Istambul shahrida Oliy darajadagi uchrashuv bo‗lib o‗tdi. Mazkur 
anjumanda ancha dolzarb muammolar, jumladan Evropada xavfsizlik va hamkorlikni 
mustahkamlashning asosiy tamoyillari ishlab chiqilgan edi. Yig‗ilishda O‗zbekiston 
rahbarining ma‘ruzasi dunyo mamlakatlari iqtisodiy taraqqiyotini, fuqarolarning 
ijtimoiy turmush tarzini faqatgina xavfsizlikni ta‘minlagandagina amalga oshirish 
mumkinligiga qaratildi. O‗zbekiston Respublikasi Prezidenti yig‗ilishda global 
ahamiyatga ega bo‗lgan terorrizmga qarshi markaz tuzish haqidagi taklifini kiritdi va 
turli qabix niyatdagilarga yordam berayotgan tashkilotlarni ildizi bilan yo‗qotish 
orqaligina mamlakatlar xavfsizligini ta‘minlash mumkinligini alohida ta‘kidladi. XX 
asr oxiri XXI asr boshlari xalqaro terrorizmga qarshi keskin kurash davri bo‗ldi. Bu 
kurashga O‗zbekiston o‗zining katta hissasini qo‗shmoqda. 
Bu o‗rinda O‗zbekistonning Evropa Ittifoqi bilan hamkorligi masalasiga ham 
to‗xtab o‗tmoq joiz. Mazkur ittifoq bilan hamkorlik uchun tuziladigan bitim bo‗yicha 
ishlar respublikada 1995-yildan boshlangan bo‗lib, bu muzokaralar 1996-yilga qadar 
davom etdi. Bu muzokaralarning natijasi o‗laroq O‗zbekiston bilan Evropa Ittifoqi 
o‗rtasidagi bitim 1996-yil 21-22 iyun kunlari Italiyaning Florensiya shahrida EI 
davlatlari rahbarlarining yig‗ilishida O‗zbekiston birinchi Prezidenti I.A.Karimov 
tomonidan imzolandi. Florensiyaning ―Fortezza de basso‖ qal‘asida Evropa Ittifoqiga 
kiruvchi davlatlar va hukumat boshliqlarining navbatdagi uchrashuv - sammitida 
imzolangan sheriklik va hamkorlik to‗g‗risidagi bu hujjat O‗zbekistonning jahon 
hamjamiyatiga dadil kirib borishida o‗z o‗rni va ovoziga ega bo‗lishida katta 
ahamiyat kasb etdi. Mazkur bitim O‗zbekistonni Evropaning rivojlangan davlatlari 
bilan har tomonlama aloqalari respublika salohiyatini yuzaga chiqarishda, 
demokratiya va bozor islohotlarini amalga oshirish o‗lida muvaffaqiyatli harakat 
qilish uchun katta imkoniyat yaratdi. Xususan, Italiya, Germaniya, Fransiya, Buyuk 
Britaniya kabi ilg‗or davlatlar bilan bo‗layotgan hamkorliklar davlatlarning iqtisodiy, 
madaniy aloqalarida katta ahamiyatga ega bo‗ldi. Ilm-fan, madaniyat, san‘at, ta‘lim 
sohasidagi o‗zaro hamkorlikning keng ko‗lamda olib borilishi ham respublika 
taraqqiyoti uchun muhim omil bo‗lib xizmat qildi.
O‗zbekiston Respublikasi Islom konferensiyasi tashkiloti, Qo‗shilmaslik 
harakati kabi mintaqaviy tashkilotlar bilan ham samarali aloqalar o‗rnatdi. Bular 
orasida, ayniqsa, yuzdan ortiq a‘zoga ega. 1985-yilda tuzilgan Qo‗shilmaslik harakati 
tomonidan olib borilayotgan siyosat O‗zbekiston tashqi siyosatining asosiy 
tamoyillariga, xalqaro kelishmovchiliklarni tinch yo‗l bilan hal qilish, turli harbiy-
siyosiy bloklar faoliyatida qatnashmaslik, tinchliksevarlik kabi yo‗nalishlarga to‗la 
mos keladi. O‗zbekiston bu tashkilotga 105-a‘zo bo‗lib kirdi. 

---

327 
O‗zbekistonning milliy manfaatlariga mos keladigan puxta tashqi siyosatida 
jahon hamjamiyatiga qo‗shilish, xorijiy mamlakatlar bilan siyosiy, diplomatik, 
iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy, madaniy aloqalar o‗rnatish masalalari dolzarb vazifalar 
qatoriga kirdi. Shu bois O‗zbekiston jahon iqtisodiyotida integrasiyalashish yo‗lidan 
borib, Jahon banki, Xalqaro Valyuta fondi, Xalqaro moliya korporasiyasi, Iqtisodiy 
taraqqiyotga ko‗maklashuv tashkiloti va boshqa moliyaviy iqtisodiy tashkilotlarga 
a‘zo bo‗lib kirdi va ular bilan hamkorlikni yo‗lga qo‗yib oldi. SHu bilan birga 
O‗zbekiston BMT doirasidagi ixtisoslashgan muassasalar-Jahon sog‗liqni saqlash 
tashkiloti, Xalqaro Mehnat tashkiloti, Jahon intellektual mulk tashkiloti, BMT ning 
bolalar fondi, Xalqaro pochta ittifoqi, Elektr aloqasi bo‗yicha xalqaro ittifoq, Jahon 
meteorologiya tashkiloti, Xalqaro olimpiada qo‗mitasi, Xalqaro avtomobilchilar 
ittifoqi va boshqa tashkilotlar bilan o‗zaro aloqalarni tiklab oldi. Ularning 
vakolatxonalari Respublikamizda ochildi va faoliyat ko‗rsatmoqda. BMT ning ta‘lim, 
ilm-fan va madaniyat masalalariga ixtisoslashgan YUNESKO tashkiloti bilan ham 
Respublikamiz o‗rtasidagi hamkorlik munosabatlari shu kunlarda muhim ahamiyat 
kasb etib bormoqda. 1994-yilga kelib esa O‗zbekiston Respublikasining YUNESKO 
ishlari bo‗yicha Milliy komissiyasi tashkil etildi va bu ham o‗zaro hamkorligimizning 
samaradorligini oshirishda muhim qadam bo‗ldi. 1996-yilga kelib Toshkentda 
YUNESKOning vakolatxonasi ochildi. Shu o‗tgan vaqtdan beri O‗zbekiston va 
YUNESKO tashkiloti o‗rtasidagi aloqalar yildan yilga kengayib bordi.
1996-yil O‗zbekiston Prezidenti YUNESKO qarorgohiga rasmiy tashrif bilan 
bordi. Bu tashrif chog‗ida I.A.Karimov YUNESKO ijroiya kengashining 149-
sessiyasida nutq so‗zladi. YUNESKOning Bosh direktori va Fransiya Prezidenti 
ishtirokida YUNESKO qarorgoxida ―Temuriylar davrida fan, madaniyat va 
ma‘rifatning gullab-yashnashi ― ko‗rgazmasini ochdi.
O‗zbekiston bilan YUNESKOning o‗zaro hamkorligi kengayshi natijasida 
YUNESKO ishtirokida Markaziy Osiyo tadqiqotlari xalqaro instituti ochildi, 2000-
yilda 28-dekabrda esa Shahrisabz YUNESKO ro‗yxatiga kiritildi. Shaxrisabz bu 
ro‗yxatga kiritilgan respublikamizdagi uchinchi shahar bo‗ldi. Mustaqillik yillari 
respublikada o‗tkazilgan barcha tadbirlarda YUNESKO ishtirok etdi. Amir Temur 
tavallud topgan kunining 660 yilligi, Axmad al-Farg‗oniy, Imom al-Buxoriy, 
Jaloliddin Manguberdi kabi buyuk shaxslarning yubileylari hishonlandi.2017 yil 
sentyabr oyida BMT Bosh Assambleyasining 72 sessiysida Ozbekiston tashabbusi 
bilan muhim bir hujjat imzolandi ,bu tarihga ―