O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

II.2. O‗zbekistonda ibtidoiy jamoa tuzumining tarixiy davrlari va ularning 
asosiy xususiyatlari. O‗zbekiston insoniyat sivilizatsiyasining o‗choqlaridan biri 
Dunyo tarixida ibtidoiy tasviriy san‘at, xususan, g‗orlarning devorlariga turli 
tasvirlar tushirish so‗nggi paleolit davriga oiddir (Ispaniyadagi Altamir g‗ori). O‗rta 
Osiyoda ungurlar va qoyatoshlarga ishlangan rasmlar mezolit davrida paydo bo‗ladi. 
Neolit davriga kelib, bu san‘at yangi asosda rivojlanish bosqichiga o‗tadi. 
Kaltaminor, Hisor, ayniqsa, Joytun madaniyatiga mansub yodgorliklardan ibtidoiy 
san‘atning namunalari topilgan. O‗tmish tariximizning xilma-xil yodgorliklari orasida 
muhim ahamiyatga ega bo‗lgan va O‗rta Osiyoning tog‗lik tumanlarida keng 
tarqalgan qoyatosh rasmlari ishlanish usuliga ko‗ra ikki xildir. Bir xillari bo‗yoq 
(oxra) bilan, ikkinchi xillari esa-urib-o‗yib ishqalash, chizish usuli bilan ishlangan 
rasmlar (petrogliflar) keng tarqalgan.
O‗lkamizdagi qoyatosh rasmlarning eng nodir namunalari Zarautsoy, 
Sarmishsoy, Bironsoy, Ko‗ksaroy, Takatosh, Teraklisoy kabilar bo‗lib, ular yuzdan 
ziyoddir. Mazkur joylardagi qoyatoshlarda O‗zbekistonning qadimgi va hozirgi 
hayvonot olami vakillarining rasmlarini kuzatish mumkin. Ular buqalar, sherlar va 
yo‗lbarslar, qoplon, tulki va bo‗rilar, bug‗u va jayronlar kabilardir. Rasmlar orasida 
o‗q-yoy, qopqon kabi narsalar ham ko‗pchilikni tashkil etadi. Mavjud qoyatosh 
rasmlari mazmunan boy va manzarasi jihatdan xilma-xildir. Unda odamlar, ov, 
yirtqich hayvonlar to‗qnashuvlari manzaralari tasvirlangan. 
Ko‗pchilik tadqiqotchilar fikriga qaraganda, bronzaning vatani Kichik Osiyo 
va Mesopotamiya bo‗lgan. Qadimgi Misr, Mesopotamiya, Kichik Osiyo va Eronning 
janubi-g‗arbida mil avv. III- II ming yillikning boshlarida rivojlangan jamiyat keng 
ravnaq topadi. O‗rta Osiyoda 
bronza davri
mil. avv. III ming yillikdan I ming 
yillikning boshlarigacha bo‗lgan davrni o‗z ichiga oladi. Tadqiqotchilarning fikrlariga 
qaraganda bronza asri uchta katta xronologik davrga: ilk, rivojlangan va so‗nggi 
bronza davrlariga bo‗linadi. O‗rta Osiyoning shimoliy va sharqiy hududlarida mavjud 
bo‗lgan bronza davri yodgorliklari madaniyati janubiy hududlardagi o‗troq 
madaniyatdan ajralib turadi. 
O‗zbekiston hududida bronza davrida asosan chorvachilik va dehqonchilik 
bilan shug‗ullangan qabilalarning moddiy-madaniy yodgorliklari