O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

25-rasm . D um g'aza suyagi.
A -
 old tomondan ko'rinishi; 
В -
 orqa tomondan ko'rinishi.
A: J -
dum g'aza tubi; 2 - b o ' g ' im o 'sig 'i; 
3 -
yonbosh
qismi; 
4
 -k o 'n d a la n g chiziqlar; 5 -d u m g 'a z a tubi; old
tomondan ko'rinishi; 
6 -
dum g'aza uchi. 
В: I -
 dum g'aza
tubi; 2 - b o ' g ' im o 'sig 'i; 
3 -
 quloqsim on yuza; 
4 , 5 , 9 -
s u y a k q ir r a la r i; 6 , 7 - d u m g ' a z a s h o x la r i ;
8 -
dum g'aza teshiklarining orqa tomondan ko'rinishi.
dumg'azaning orqa to'rt 
juft teshigi ko'rinib tu­
radi. Dumg'aza kanali 
pastki teshigining ikki 
tomonidan o'siqchalari
— shoxlar chiqib tura­
di. Nihoyat, umurtqalar- 
ning ko'ndalang o'siq- 
lar qoldig'i yig'indisidan 
dumg'azaning orqa te- 
shiklari, lateral tomoni­
da juft lateral qirralari 
ko'rinadi. O'siqlarning 
qovurg'a qoldiqlari bi­
lan o'zaro qo'shilib ke- 
tishidan paydo bo'lgan 
dumg'aza tubining yon 
qismida quloqsimon yuza bo'lib, chanoq suyagining ana shunday yuzasi 
bilan birga bo'g'im hosil qilib qo'shilib ketgan (chanoq suyaklarining 
birlashuviga qarang). Ayollarning dumg'aza suyagi kengroq, kaltaroq 
va kamroq bukilgan bo'lishi bilan erkaklar dumg'aza suyagidan ajralib 
turadi.
5. 
D u m u m u r t q a l a r i 4— 5 ta bo'lib, odamda qoldiq (rudimen- 
tar) umurtqalar hisoblanadi. Bular balog'at yoshiga yetguncha suyakla­
nib, dum suyagini vujudga keltiradi.
To'sh suyagi. Ko'krak umurtqalari qovurg'alar bilan birga ko'krak 
qafasini hosil qiladi. To'sh suyagi uzunchoq yalpoq shaklida bo'lib, o'rta 
yoshdagi odamda uchta ayrim qismdan iborat:
1) yuqori qismi — dasta;
2) o'rta qismi — tana;
3) past qismi — xanjarsimon o'siq deb ataladi. Bular o'zaro yupqa 
tog'ay qatlam bilan qo'shilgan bo'lib, keksalik davrida suyaklanib, yaxlit 
bitta to'sh suyagini hosil qiladi.
Dastaning ikki yonboshidagi juft o'ymalar o'mrov suyagining to'sh 
suyagiga qaragan uchi va I qovurg'a tog'ayi bilan qo'shilish uchun xiz­
mat qiladi. Dasta bilan tana oralig'ida II— VII qovurg'a tog'aylari uchun 
o'yma bor.
Xanjarsimon o'siq to'sh suyagi tanasining pastki tomonida jo y ­
lashgan.
Ayollar to'sh suyagi erkaklar to'sh suyagiga nisbatan bir oz kaltaroq 
bo'ladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q o v u r g ‘ a l a r (26-rasm) 12 juft ingichka yoylardan iborat bo'lib, 
orqa tomondan ko'krak umurtqalari tanasiga yopishib turadi. Har bir 
qovurg'a ikki qismdan iborat; uning orqa qismi suyak va oldingi qismi 
tog'aydan tuzilgan. Yuqoridagi I—VII qovurg'alar tog'ay qismlar vosita­
sida bevosita to'sh suyagiga birikadi va 
chin qovurg'alar deb ataladi. Keyingi VIII— 
IX va X juft qovurg'alar o'zlarining oldin­
gi tog'ay qismlari bilan to'sh suyagiga 
yopishmasdan, o'zidan yuqorida joylash­
gan qovurg'aning tog'ayiga tutashadi va 
soxta qovurg'alar deb ataladi. Qolgan XI 
va XII juft qovurg'a tog'aylari esa hech 
qayerga yopishmasdan qorin muskullari ora­
sida erkin joylashadi. Shu sababdan juda 
harakatchandir. Ular yetim qovurg'alar deb 
ataladi. Q ovurg'alarning oldingi, orqa 
uchlari hamda oraliq qismi va tanasi bor. 
Qovurg'aning orqa uchida yo'g'onlashgan 
boshcha bo'lib, u bo'g'im yuzasi orqali 
ko'krak umurtqalari tanasidagi qovurg'a chu- 
qurchalari bilan qo'shilib ketgan. Qovurg'a tanasida tashqi va ichki yuza­
lari, yuqori va pastki chekkalari; birinchi qovurg'ada, aksincha, yuqori va 
pastki yuzalar, ichki va tashqi chekkalar bo'ladi. Ko'pchilik qovurg'alar 
ichki yuzasining pastki chekkasiga yaqin joyida qovurg'a egatchasi (nerv 
va tomirlar uchun) joylashgan. Qovurg'alar shakli va uzunligi ko'krak 
qafasining tuzilishi va shakliga bog'liq. Qovurg'alar uzunligi I qovurg'a- 
dan VII qovurg'agacha orta borib, VIII qovurg'adan oxirgi XII qovurg'a- 
gacha qisqarib kamayadi.
Birinchi qovurg'a boshqa qovurg'alardan o'zining yuqori yuzasida o'mrov 
osti arteriyasi va venasi uchun egatcha borligi bilan tafovut qiladi.