O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

U M U R T Q A L A R
Odam umurtqa pog'onasining ko'krak qismi (ko'krak umurtqalari —
12 dona) tuzilishiga ko'ra boshqa umurtqalardan ajralib turadi.
1. 
K o ' k r a k u m u r t q a l a r i (21-rasm). Tanasi (tepadan pastga 
qarab) hajm jihatidan kattalasha boradi. Ko'krak umurtqalarining ikki
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yoniga va ko‘ndalang o ‘siqlariga 12 
juft qovurg'aning boshchalari va 
bo'ynidagi do'mboqchalar bo‘g ‘im 
hosil qilib qo‘shilishi, ulami boshqa 
umurtqalardan ajratib turadi. Aksari­
yat q o vu rg 'alam ing boshchalari 
yonma-yon joylashgan ikkita umurtqa 
tanasining yonbosh oralig'iga o'mash- 
gan. Shuning uchun ko'pchilik umurt- 
qalaming ikkala tomonida (tepa va past- 
da) yarimtadan chuqurchasi bo‘ladi.
Bundan birinchi umurtqa mustasno; 
uning tanasining yuqori qirrasida bi­
rinchi qovurg'a uchun bitta butun 
qovurg‘a chuqurchasi, tanasining pas- 
tida ikkinchi qovurg‘a uchun yarimta qovurg'a chuqurchasi bo‘ladi. O'ninchi 
umurtqada esa (X qovurg'a uchun) bitta yarim chuqurcha va XI—XII umur- 
tqada har birining ikki yonboshida (tegishli qovurg'alar uchun) bittadan to'la 
chuqurcha joylashgan. Umurtqa tanasi bilan uning ravog'i o'rtasida umurtqa 
teshigi bor.
Yuqori va pastda frontal holatda joylashgan bir juft bo'g'im o'simta- 
lari bilan umurtqalar o'zaro birlashib turadi. Umurtqa tanasining ikki 
yonboshida o'rnashgan ko'ndalang o'siqlarning old tomonidagi bo'g'im
yuzalariga qovurg'a do'mboqchalari joylashadi. Umurtqa ravog'ining o'rta 
qismida o'tkir qirrali o'siq bo'ladi.
2. 
B o ' y i n u m u r t q a l a r i 7 t a bo'lib, yuqoridan birinchi va ik­
kinchi umurtqalar boshqa beshta umurtqadan tuzilishi jihatdan ancha farq 
qiladi. Qolgan beshta umurtqa boshqa umurtqalar kabi tuzilgan. Bo'yin 
umutqalarining tanasi kichkina ko'ndalang-oval shaklda bo'lib, umurtqa 
teshigi katta, uchburchak shaklida tuzilgan. Ko'ndalang o'siqlarning old 
tomoniga embrionning o'sishi davridagi qovurg'a qoldiqlari yopishib qol- 
ganligi uchun uchlari ikkita do'mboqchaga bo'lingan.
VI umurtqaning oldingi o'simtasi oldida uyqu arteriyasi o'tganligi 
uchun shu arteriya jarohatlanganda yuqorida aytilgan do'mboqchani bo- 
sib qon to'xtatiladi. Ko'ndalang o'siqlarda paydo bo'lgan barcha teshik- 
chalar yig'indisi umurtqa arteriyasi kanalini hosil qiladi. Bu kanaldan shu 
nomdagi arteriya o'tadi.
II— V bo'yin umurtqalari tanasining orqa tomonida joylashgan o'tkir 
qirrali o'siqlar kalta va uchi ayri (VI—VII umurtqalar bundan mustasno), 
VII umurtqaning orqa o 'sig 'i boshqa bo'yin umurtqalariga nisbatan uzun 
va yo'g'on bo'lib, tirik odamda teri ostida bilinib turadi. Shuning uchun 
bu umurtqani turtib chiqqan umurtqa deyiladi.