O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta’lim vazirligi

piram ida; 
5 -
buyrak b o'sh lig'i; 6 - buyrak arteriyasi; 7 -
buyrak venasi; 
8
 - siydik y o 'li; 9 -b u y r a k
jom i; 
1 0 -
kichik kosacha; 
I I
- katta kosacha.
bo'shlig'ining orqa tomonida muskul va diafragmaga tegib turadi. Qorin 
parda buyraklarni faqat old tomondan berkitadi. Qorin bo'shlig'i o'ng 
tomonining yuqori qismida jigar joylashganligi uchun o'ng buyrak usti 
qismiga jigar chap bo'lagining pastki yuzasi tegib turadi. Shuning uchun 
o 'n g buyrak, chap buyrakka nisbatan pastroqda joylashadi. Chap 
buyrakning yuqori uchi II — III bel umurtqalarining oralig'iga to 'g'ri 
keladi.
Ikki pallaga ajratilgan buyrakda uning tashqi tomonida joylashgan 
jigar rangli, qalinligi 
A
— 5 mm keladigan buyrak po'sti moddasini va 
ichki tomonda alohida-alohida to'dalashib, piramida shaklida joylashgan 
miya (oq) moddasini ko'rish mumkin.
Piramidalarning keng tomoni buyrak po'sti tomoniga, so 'rg 'ich
shaklidagi uchi buyrak bo'shlig'iga qarab o'rnashgan. Piramidalar taxmi­
nan 1 mln mayda kanalchalar (nefronlar)dan tuzilgan. Kanalchalaming 
oxirgi uchi qovuzloq shaklidagi Shumlyanskiy-Boumen kapsulasi buyrak 
po'sti moddasida joylashgan. Kapsulaning ichkarisini arteriya qon tomiri 
kapillar koptokchasi to'ldirib turadi. Ana shu joyda kapillarlardan qondagi 
suyuqlik (suv va mineral) tuzlar ajraladi. Bu suyuqlik (birlamchi siydik) 
kapsuladan ketuvchi yuqoridagi ilon izi shaklidagi birlamchi buralma 
naychaga, undan to'g'ri naychaga o'tadi. To'g'ri naycha bukilib, yana 
yuqoriga ko'tarilib, ikkinchi buralma naychaga, undan qo'shuvchi naycha 
orqali siydik yig'uvchi, so'ngra to'g'ri naychaga o'tadi. Bir qancha (15— 
20 ta) to'g'ri naychalar qo'shilib, so'rg'ich yo'li orqali piramida uchiga 
ochiladi. Shumlyanskiy-Boumen kapsulasi, birlamchi buralma naycha, 
ikkilamchi buralma naycha va qo'shuvchi naycha birgalikda buyrak asosi
— nefronni hosil qiladi. Suv va mineral tuzlar, boshqa kerakli moddalar 
(birlamchi siydik) birlamchi va ikkilamchi buralma naychalardan o'ta
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

turib, organizmga qaytadan shimiladi, natijada haqiqiy siydik paydo bo'ladi. 
Siydik piramida so‘rg‘ichidan uni o'rab turgan kichik kosachalarga o'tadi. 
Kichik kosachalar 8—9 ta bo'lib, 2— 3 ta kosacha qo'shilishi natijasida 
ikki-uchta katta kosacha hosil qiladi. Kosachalar qo'shilishidan buyrak 
jomi hosil bo'ladi. Jom buyrak darvozasidan chiqishi bilan siydik yo'li 
nomi bilan davom etib qovuqqa ochiladi.
Buyrak topografiyasi.
Buyraklarning orqa yuzasi qorin devoriga 
(muskullarga) va diafragmaga tegib turadi. Har ikkala buyrakning yuqori 
uchi buyrak usti bezi bilan qoplangan. O'ng buyrakning oldingi yuzasi tepadan 
jigarga, pastki qismi chambar ichakning o'ng burmasiga, ichki qirg'og'iga 
esa o'n ikki barmoq ichakning pastga tushuvchi bo'lagi tegib turadi.
Chap buyrak oldingi yuzasining tepa qismi me’da osti beziga, pastki 
qismi esa och ichak bilan chambar ichak chap burmasiga tegib turadi. 
Buyrakning tashqi qirg'og'i taloqqa tegib joylashgan.
Buyrak fibroz to'qimadan tuzilgan parda bilan o'ralgan bo'lib, uning 
tashqarisini yog' qatlami (pardasi) qoplaydi. Yog'li pardaning ko'p yoki 
oz bo'lishi odamning semiz-ozg'inligiga bog'liq. Yog'li parda ustidan 
fassiya o'raydi. Buyrakning o 'z joyida qimirlamasdan turishida yuqorida
keltirilgan pardalar va fassiyadan 
tashqari qorin b o 's h lig 'id a g i 
bosim, buyrak qon tomirlari va 
buyrakka tegib turgan a’zolar 
katta rol o'ynaydi.
Buyrak qon tomirlari.
Qorin 
aortasidan chiqqan buyrak arte­
riy a si b u y rak d a rv o z a sid a n
ichkariga kirib, uchta (tepa, o'rta 
va pastki) 
tarmoqqa bo'linadi. 
Bu tarmoqlar segmertlar ora­
liq arteriyasini beradi. Oxiri 
Shumlyanskiy-Boumen kapsu- 
lasiga kiruvchi arteriyalarga o'tadi 
va shu k a p su la n in g u ch id a 
kapillarlar tomir chigalini hosil 
qiladi. So'ngra qaytib chiquvchi 
arteriya nomi bilan kapsuladan 
c h iq ib , n e fro n (1 2 3 -ra s m ) 
naychalarini o'rab, venula va 
venaga o'tadi. Bunga arteriya- 
ning ajo y ib t o 'r i d e y ila d i. 
Kapsulaga kiruvchi arteriya de­
vorida muskul qavati borligi