O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

VIII -ma’ruza. QUYISH TIZIMI VA QOLIP TAYYORLASH 
USULLARI 
Reja: 
1. Quyish tizimi 
2. Qoliplarni dastlabki tayyorlash usullari 
3. Qoliplarni mashinalarda tayyorlash 
4. Qoliplarni quritish 
5. Metall qotishmalarni erituvchi pechlar 
 
1-§. Quyish tizimi 
Suyuq  metallni  shlak  va  gazlardan  tozalab,  uni  qolipga  ravon  uzatuvchi 
kanallar majmuasiga quyish tizimi deyiladi. 
Quyish tizi mining turi va o‘lchamlari olinuvchi quymaning shakli hamda 
o‘lchamlariga, olish usuliga ko‘ra belgilanadi. Shuni qayd etish kerakki, quyish 
tizimi  qolipga  suyuq  metallni  kirishida  ayrim  joylarini  shikastlamasdan  to‘la 
to‘ldirishi lozim. 
To‘g‘ri  tanlangan  quyish  tizimi  metallni  shlak  va  gazlardan  tozalanib  qolip 
bo‘shlig‘iga ravon kirishi uchun uning stoyak kanalning kesim yuzi (Fs), shlak 
tutgich kanalining kesim yuzi (Fsh)dan, u esa ta’minlash kanalining kesim yuzi 
(Ft)dan kattaroq bo‘lishi lozim. Amalda, bular Ft:Fsh:Fs = 1:1,1:1,15 nisbatlarda 
olinadi.  Quyish  tizimini  ta’minlash  kanali  qismining  kesim  yuzi  olinuvchi 
quyma massasiga (Qk), metallning qolipga quyilish solishtirma tezligi (y)ga va 

---

71 
 
metallning  qolipga  quyilish  vaqti  (t)ga  ko‘ra  quyidagi  formula  bo‘yicha 
aniqlanishi mumkin: 
3
,
cm
Q
F
k
t



=
 
Misol.  Quyma  cho‘yandan  41-rasmda  tasvirlangan  massasi  1000  kg  li 
cho‘yan  quyma  olish  uchun  quyish  tizimi  model  elementlarining  o‘lchamlari 
aniqlansin.