O’zbekistоn respublikasi оliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

33-rasm.
 Normal quyish tizimi: 
1 - quyish kosachasi; 2 - stoyak; 3 - shlak tutqich; 4 - ta’minlash kanallari; 5 - 
vipor kosachalari; 6 - vipor stoyaklari. 
 
 
34-rasm.
 Quyma olish sxemasi: 
1 - quyma; 2 - quyish kosachasi; 3 - stoyak; 4 - shlak tutqich;  
5 - na’minlagichlar. 

---

72 
 
 
Bu  masalani  yechish  uchun  metallning qolipga  quyish  solishtirma  tezligi 
va  quyish  vaqti  (y  va  t)  larning  qiymat-  larini  ayni  quymaga  tegishligini 
spravochniklardan  olsak,  unda  у  =  2  kg/sm2-s  va  t  =  60  s  bo‘ladi.  Endi 
yuqoridagi formula bo‘yicha F ning qiymatini hisoblaymiz: 
2
3
8
60
*
2
1000
,
=
=

=
cm
Q
F
k
t


 
So‘ngra F
ыр
 va F
ы
qiymatlarni topamiz:
  
ΣF1 : Fsh : Fs = 8 : (8 · 1,1) : (8 · 1,15) 
bu yerdan 
Fsh = 8 · 1,1 = 8,8 sm2 
Fs = 8 · 1,15 = 9,2 sm2 
Shuni  qayd  etish  kerakki, 
Fsh 
kesimi  ko‘pincha  trapetsiya  shaklida 
olingani uchun uning kesim yuzini quyidagi formula asosida aniqlaymiz: 
h
b
a
F
sh

+
=
2
, 
bu yerda, 
a 
va 
b 
– trapetsiya asoslari; h – balandligi; 
a, b 
va 
h 
qiymatlar 
interpolatsiyalab topamiz, bunda 
b>a 
deb olinadi. 
Stoyak diametrini esa quyidagi formula bo‘yicha aniqlaymiz: 
sm
sm
F
d
c
34
4
.
3
14
.
3
2
.
9
4
4
=
=


=

 
Quyma  shakliga  ko‘ra  ikkita  ta’minlagich  olamiz.  Undahar  bir  ta’minlagich 
kesimining yuzi 
2
2
40
4
2
8
2
mm
sm
F
F
=
=
=
=


 
bo’ladi. 
Amalda  hisoblash  asosida  aniqlangan  o‘lchamlarning  to‘g‘riligini 
quymalar olib sinab ko‘riladi, zarur bo‘lsa, o‘lchamlari biroz o‘zgartiriladi. 

---

73 
 
Shuni  ham  qayd  etish  kerakki,  ayniqsa,  yirik  quymalar  olishda  qolip 
bo‘shlig‘idan  havo  hamda  gazlarni  tashqariga  chiqarishga  va  uni  metall  bilan 
to‘la to‘lganligini kuzatishga xizmat qiluvchi kanali ham quyish tizimiga kirib, 
unga  vipor  deb  ataladi.  Vipor  soni  va  o‘lchamlari  quymaning  shakli  va 
o‘lchamiga  bog‘liq.  Odatda  oddiy  shaklli  mayda  va  o‘rtacha  kattalikdagi 
quymalar olishda bitta, murakkab shaklli yirik quymalar olishda bir necha vipor 
kanallari  qilinadi.  Vipor  kanali  qolipning  eng  yuqori  qismida  olinib,  uning 
diametri devori qalinligining 0,5-0,7 qismiga teng olinadi. 
Qolip ustiga o‘rnatiladigan ustama qolipga esa pribil deyiladi. Qolipdagi 
metallning  hajmiy  kirishuvida  pribil  qismidagi  suyuq  metall  qolipni  to‘ldirib 
turadi.  Natijada  asosiy  qolipda  hosil  bo‘ladigan  kirishuv  bo‘shlig‘i  ustama 
qolipga  o‘tadi.  Qolip  asosiy  qolip  ustiga  bo‘lgani  uchun  unga  gazlar  va 
metallmas qo‘shimchalar ham o‘tadi. 
Pribil  shakli  va  o‘lchami  shunday  belgilanishi  kerakki,  undagi  metall 
asosiy qolipdagi metalldan keyin qotsin. 
Quyma  tayyor  bo‘lgach,  pribil  metall  kesib  olinib,  qayta  eritish  uchun 
yuboriladi.  Keyingi  vaqtlarda  yuqorida  ko‘rilgan  qoliplardan  tashqari  uning 
bo‘shlig‘iga kiritiladigan  aralashma  moddalar,  (masalan,  bo‘rli  birikmalar) dan 
foydalanilmoqda. Chunki bo‘rli birikmalar suyuq metall ta’sirida gazlar ajratib, 
bu  gazlar  metallga  bosim  berib,  suyuq  metall  pribil  qismidan  quyma  qolipga 
o‘tishini ta’minlaydi.