О`zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Havzak  dorisozlar 
—  Buxoro  viloyati  G`ijduvon  tumanidagi  qishloq.  Bu  toponim 
tojikcha va o`zbekcha til qoidalari asosida  yasalgan; hovuzni tojiklar havz deyishadi («ak» esa 
kichraytiruvchi  affiks),  dori-darmon  tayyorlab  kun  ko`rgan  kishi  dorisoz  deyilgan.  Hdvzak 
dorisozlar  «dorisozlar  hovuzchasi»  demakdir,  ikki  so`z  orasidagi  izafet  esa  tushib  qolgan, 
tojikcha Havzaki dorusozon bo`lishi kerak.
 
O`qituvchi o`quvchilarni Buxoro viloyatining qishloq va rayonlar tarixi toponimikasi bilan 
tanishtirib  chiqqach,  Qashqadaryo  va  Surxondaryo  viloyatlarining  qishloq,  rayonlari  tarixi 
etimologiyasini o`rganishga kirishsa, maqsadga muvofiq bo`ladi.
 
Bu  o`rinda  o`qituvchi  Qashqadaryo  viloyatidagi  Gubalak,  Qarshi,  Kitob,  YAkkabog`, 
Olaqarg`a, Varg`anza, CHimqo`rg`on kabi qishdoq, shahar nomining kelib chiqish tarixini o`sha 
joylarda  yashab,  ijod  etgan  atoqli  olimlar  shoirlar,  mashhur  kishilar,  Mehnat  Qahramonlari, 

---

 
83 
urush  faxriylari,  shuningdek  tariximizda  muhim  rol’  o`ynagan  kishilar  nomlari  bilan  bog`lab 
o`rganishi kerak.
 
SHuningdek,  o`qituvchining  nima  uchun  bu  viloyat  Qashqadaryo  deb  nomlangan  va  bu 
so`zning  ma`nosini  bilasizmi?  kabi  savollariga  o`quvchilar  ilmiy  ijodiy  javob  topishda  ota-
onalari, mahalliy qariyalar, shu sohaga qiziquvchilar bilan hamkorlikda ish olib borishi zarur.
 
Masalan, Qashqadaryo so`zi qanday ma`noga ega? degan savolga quyidagicha javob olish 
mumkin;
 
Qashqadaryo 
— daryoning nomidan  olingan.  U Qarshi vohasini suv bilan ta`minlaydi. 
Daryo  qadimgi  vaqtda  Koshkirud  deb  atalgan.  Ayrim  tadqiqotchilarning  (masalan,  V.  V. 
Bartol’dning) fikricha, Qashqadaryo Keshkirudning fonetik o`zgargan variantidir.
 
Ba`zi olimlar toponimning asosini «qashqa» so`zi tashkil etadi, qashqa «qaqshamoq, qurib 
qolmoq»  degan  ma`noni  bildirishini  aytadi  (A.  Ishaev).  H.  Hasanov  daryoning  tabiiy 
xususiyatida  ham  qashqalik  bor,  Qarshidan  keyin  daryoning  suvi  kamayib  o`zani  olachalpoq 
«qashqa holiga keladi», deb yozadi. S. Qoraev «qashqa» so`zining bir necha ma`nosini keltiradi. 
etnik nom: tiniq, tez oqar, yoqasida o`simlik o`smaydigan yalang, yolg`iz tepa va hokazo.
 
Daryo nomidan viloyat nomi vujudga kelgan, hozir ham shu nom bilan yuritiladi.
 
Qarshi  —  shahar  nomi.  Qashqadaryo  viloyatining  ma`muriy  markazi.  Qarshi 
O`zbekistonning  eng  ko`hna  shaharlaridan  biri.  U  Grek  —  Baqtriya  davlati  davridan  beri 
mavjud.  SHahar  XIV  asrgacha  Naxshab  deb  atalgan.  Arablar  bu  maxdlliy  nomni  buzib  Nasaf 
deb  ishlatgan  bo`lsa  kerak.  Hozirgi  Qarshi 
XIV 
asrning  birinchi  yarmida  voha  o`rtasida 
Samarqand,  Buxoro,  Afg`oniston,  Hindiston  va  SHarqdagi  boshqa  qo`shni  mamlakatlardan 
keladigan  yo`llar  ustida  qurilgan.  CHig`atoy  naslidan  bo`lgan  Kepakxon 
(1309  —1326) 
Qashqadaryo  vodiysiga  o`rnashgan  eski  Naxshabdan  ikki  farsax  narida  o`ziga  saroy  qurgan. 
Saroy  Mo`g`ul  tilida  Qarshi  deb  ataladi.