O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Fanning xususiy metodikasi. Intonatsion soflik. 

Vokal  mashqlarini  diapazonning  o’rta  (markaziy)  qismidan  boshlash 

lozimdir.  Diapazonning  pastki  va  ayniqsa,  yuqori  tovushlarini  asta-sekinlik  va 

ehtiyotkorlik bilan kengaytirish maslahat beriladi. 

Mashg’ulotlarning boshlang’ich davrida ovozni toliqtirmaslik lozim. Ovoz 

mushaklari toliqqanda talabaga 3-5 daqiqa dam berilib, suhbat o’tkaziladi. Suhbat 

davrida bajarilgan ish tahlil etiladi, uning yutuq va kamchiliklari aniqlanadi, yangi 

vazifalar belgilanadi. 

Dastlabki darslarda talaba xotirasida tez muhrlanib qoladigan oddiy, qisqa 

mashqlar  kuylanadi.  Keyinchalik,  oddiy  mashqlar  o’zlashtirilgandan  so’ng, 

murakkab 

mashqlarga 

kirishiladi. 

Birinchi 

mashqlar 

unli 

tovushlarni 

vokallashtirishga  qaratilishi  lozim.  Tajribalar  shuni  ko’rsatdiki,  unli  tovushlar 

ichida xonandaning  o’sishi  uchun  eng  foydalisi  –  “A”  va  “I”  tovushlardir. Ushbu 

tovushlar  darslarda  tug’ri  o’zlashtirilsa,  qolgan  “E”,  “O”,  “U”  tovushlari  ancha 

oson  kuylanadi.  Zero,  ular  unli  tovushlarda  ovozning  tiniqligi,  intonatsiyaning 

sofligi,  registrlarning  ravonligi,  diapazonning  kengayishi,  ovoz  mushaklarining 

erkin ishlatilishi va boshqa vokal malakalarini o’zlashtirishda muhim rol o’ynaydi. 

Har bir xonandalik sinfida o’qituvchilar bu malakalarni o’zlashtirishda o’z 

uslubiy  yo’li  bilan  yondoshadi.  Ayniqsa,  “Opera  xonandaligi”  va  “An’anaviy 

xonandalik”  sinflarida  xonandalarni  tarbiyalash  tizimida  ko’pgina  tajribaga 

egamiz. 

---

318 

 

Ma’lumki,  opera  xonandaligida  “A”  va  “O”  tovushlari  “doirasimon  ikki 

yopiq  tarzda  kuylanadi.  Estrada  xonandaligi  ijrochiligida  esa  mazkur  tovushlar 

biroz  ochiq  va  “xalqona”  yo’lida  kuylashi  lozim.  Zotan,  xalq  xonandaligi  va 

anhanaviy maqom xonandaligining ovoz va nafas yo’llarini o’ziga mujassam etadi. 

Estrada san’atining xalq tomonidan tez va oson idrok etishning sababi ham shunda. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

319