O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Fakturali  variatsiyalash

  -  bunga  faktura  (jo’r  tovushlar  tuzilmasi)  ning 

o’zgarishiga olib keladigan bir guruh usullarni: boshqa oktavaga o’tish, asosiy yoki 

ikkinchi  darajali  ovozlarga  juftlangan  oktavalar  kiritish  yoki  ularni  chiqarib 

tashlash  singari  usullarni  kiritish  mumkin.  Bundan  ovozlar  jarangdorliga  tag’in 

ham salmoqli yoki aksincha, yengilroq erishiladi.  

Struktura  jihatdan  variatsiyalash

  -  reprizaning  kengayishi  (ayniqsa,  eng 

tipik  hisoblanadigan  yuqoriga  yunaluvchi  sekvensiya  vositasida  kengaytirish) 

hamda  musiqiy  rivojlanish  jarayonini  tezlashtiruvchi  repriza qisqarishi ham  mana 

shu usullar guruhiga kiradi.  

Oddiy  uch  qismli  shakl,  aftidan  o’zining  nihoyatda  qulay  ekanligidan 

bo’lsa  kerak,  juda  keng  qo’llaniladi,  u  ko’pincha  mustaqil  tarzda  kelgan  kichik 

asarlarda,  ba'zan  esa  yirik  asarlarda  ham  qo’llaniladi.  Raqslar,  marshlar,  dastur 

nomga  ega  bo’lgan p’yesalar,  qo’shiqlar,  romanlar,  ariya  va  hokozalar  mana  shu 

shaklda yozilgan.  

---

244 

 

Uch  qismli  shakl  turkumli  asarlar  (sonatalar.  simfoniyalar)ning  ayrim 

yopik.  qismlarida  ham  uchraydi.  Bundan  tashqari,  oddiy  uch  qismli  shakl  ancha 

yirik asarlarning tarkibiy qismi sifatida ham keladi (murakkab uch qismli shakl va 

rondo, kamroq sonata shaklida uchraydi).  

Bayon  etishning  o’rtaliq-rivojlov  turi  ancha  cheklangan  miqdorda 

qo’llanilishi  vokal  musiqaning  asosiy  xususiyati  hisoblanadi,  Buni  sababi  vokal 

san'atining qo’shig’iga xos tabiatga ega bo’lishidandir. Uning bu tabiati rivojlovga 

qarama-qarshi  bo’lib,  kelib  chiqishi  jihatidan  ko’prok  cholg’u musiqa  xarakteriga 

ega  bo’ladi.  Shuning  uchun  juda  ko’p  vokal  asarlarning  o’rtadagi  qismi  ko’proq 

yoki ozroq darajada ekspozitsion xarakterga ega bo’ladi, Reprizalar statik hamda 

dinamik ko’rinishda ham uchraydi. Dinamik reprizalar ba'zan matn taqozosi bilan 

paydo bo’ladi.  

Vokal  musiqada  oddiy  uch  qismli  shaklda  o’rta  qismdagi  tafovut  tez-tez 

uchrab turadi.