O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

3-§. Kekirdak tuzilishi.

 

Kekirdak

,  traxeya  (Trachea)  — odam va umurtqali  hayvonlar nafas 

yoʻllarining hiqildoqaan keyingi qismi

36

. Odamda uning uz. 9-12 sm, diametri 1,5-

2  sm.  Kekirdakning  shilliq  qavatida  bezchalar  koʻp.  Boʻyin  sohasida  Kekirdak 

koʻkrak boʻshligʻiga oʻtadi va  IV-V koʻkrak umurtqalari  roʻparasida  oʻng  hamda 

chap bronxlarga boʻlinadi. Boʻlingan joy Kekirdak ayrisi deb ataladi. Kekirdakning 

yuqori  qismi  bir  oz  harakatchan,  pastki  ayri  qismi  deyarli  harakatlanmaydi. 

Kekirdak  16-20  ta  togʻay  yarim  halqa  shaklida  tuzilgan.  Orqa  tomonda  bu 

halqalarning  ochiq  (tutashmagan)  joyida  Kekirdak  devori  parda  bilan  qoplangan 

boʻlib,  unda  koʻndalang  yoʻnalgan silliq muskul  tolalari bor.  Kekirdak  togʻaylari 

bir-biri bilan fibroz boylam yordamida tutashgan. Kekirdak ichki tomondan shilliq 

parda  bilan, parda  esa  tukli  epiteliy  bilan qoplangan. Shu  parda  tagida  shilimshiq 

                                                 

36

 

https://uz.wikipedia.org/wiki/Kekirdak

 

---

208 

 

ishlab  chiqaradigan  bezlar  koʻp

37

.  Epiteliy  va  shilimshiq  nafas  olishda 

Kekirdakdan  oʻtadigan  havoni  ilitib,  namlab  turadi  va  havo  tarkibidagi  chang 

zarralarini  ushlab  qoladi.  Hiqildoq  va  Kekirdak  kasalligi  sababli  oʻpkaga  havo 

oʻtmay kolganda Kekirdakni ochib naycha qoʻyiladi (traxeotomiya). Kekirdak ning 

yalligʻlanishi traxeit deb ataladi

38

. 

Kekirdak  mustaxkam  va  murakkabdir.  Tomoqning  teri  qismi  tog’aylarga 

birikib  ketgan,  tog’aylar:  qalqonsimon,  yassisimon,  uzuksimon.  Qalqonsimon 

tog’ayning  tepa  qismiga  tomoq  tepasi  ulanib  ketgan,  u  bargsimon  formada.  Bu 

vaqtda  uzuksimon  tog’ayning  joyi  qalqonsimondan  uzoqlashadi.  Qalqonsimon 

tog’ay  oldinga  egilishi  mumkin,  bu  o’z  navbatida  ovoz  pardalarining  siqilishiga 

olib keladi. 

O’rta  chiziqdan  kesilgan  xiqildoq  ko’rinishi:  1-til;  2-til  osti  suyagi;  3-

xiqildoq qopqog’i; 4-ovoz teshigi; 5-xaqiqiy tovush boylami; 6-uzuksimon tog’ay; 

7-qolqonsimon  tog’ay;  8-qalqonsimon  tog’ay  doyrachalari;  9-uzuksimon 

tog’ayning uzugi.  

Yassisimon  tog’aylar,  uzuksimon  tog’ayning  tepasida  joylashgan  bo’lib, 

vokal va mushak o’simtalariga ega.  

Kuylash  davomida  kekirdakning  holati.  Kuylayotganga  xiqildoqning 

faoliyati 2 prinsipga ajratiladi: xiqildoqning o’z joyida qo’zg’ata olishi va xiqildoq 

mushaklarining  ishi.  Xiqildoq  katta  harakatlanuvchanligi  bilan  ajralib  turadi.  Har 

bir  xonanda  qandaydir  usullar  bilan  xiqildoqni  pastga  tushurishi  va  ko’tarishi 

mumkin: masalan tinch xolatdagidan 3,5-4 smga ko’tarishi mumkin.  

Hiqqildoqning  pastlanishi  yoki  tepagaga  ko’tarilishi  uning  xajmini 

o’zgartiradi. Bu esa tovush tembrining o’zgarishiga olib keladi.  

Xar bir ovoz o’ziga xos, ma’lum bir trubaga ega bo’ladiki, bu xiqildoqning 

kuylash  vaqtidagi  pozitsiyasini  aniqlaydi.  Kerakli  xajmdagi  ovoz  truba  ovozga 

o’ziga xos tovush beradi va ovoz tegishi o’z ishini erkin bajaradi.  

                                                 

37

 

https://qomus.info/oz/encyclopedia/k/kekirdak/

 

38

 

OʻzME

. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil

 

---

209 

 

Xiqildoq  xolatining  o’zgarishi  yutkin  va  og’iz  bo’shlig’idagi  rezonans 

sharoitini o’zgartiradi, formanta muxitini joyidan siljitadi. 

Xiqildoqning eng kichik ovoz trubasi soprano ovozida (15,3-18,5 sm), eng 

uzuni bas ovozida bo’ladi (23,3-25,0 sm).  

Kuylovchi  uchun  xiqildoqning  qulay  pozitsiyasini  topish  juda  muximdir, 

butun  diapazon  va  unlilar  ijrosi  davomida  xiqildoq  shu  pozitsiyani  saqlab  qolishi 

lozim.