|
4-§. Ovoz apparatining kuylash vaqtidagi ish faoliyati.
Ovoz apparatining kuylash vaqtidagi ish faoliyati. Gavdani tik tutish.
Gavdani tik tutish deganimizda axamiyatni ikki tomonga qaratamiz: estetik va
fiziologik. Xonanda birinchi navbatda gavdasini tinglovchining axamiyatni
chalgitmaydigan holda, o’zga qo’lay xolatda tutmog’i, cholg’u sozi yonida
turmog’i kerak. Ijroning muvaffaqiyatli chiqishi xonandaning saxnada o’zni
tutishiga bog’liq.
224
Xonandalik maktablarining ko’pi zarur deb ataydigan, gavdani tutishning
fonatsiyaga ta’siri, uning erkin, lekin faol xolatiga bog’liq, bu paylarni fonatsiyaga
xizmat qilishga tayyorlaydi. Shuni yodda tutish kerakki paylarning bunday xolati,
ya’ni fonatsiyaga xizmat qilishga tayyor xolat, nerv- paylar tayyor xolati xamdir.
Shunday qilib, gavdaning xolati xonanda uchun kuylashda juda katta axamiyatga
ega.
Bosh xolatining axamiyati deganda xonanda boshini tug’ri ushlamog’i
lozimligini aytib o’tamiz. Boshni yuqoriga ko’tarish bo’yinning old qismi paylarini
zo’riqtiradi va kekirdakni siqadi, bu esa tovush xosil qilishda o’z ta’sirini
ko’rsatadi. Boshni yon tomonga kuylash vaqtida egish mumkin emas, chunki bu
xolat umuman xech qanday foyda bermaydi. Yuz turli xolatlardan xoli bo’lishi va
asar mazmunini o’zda aks ettirishi lozim. Chexradagi tabassum o’quvchida
xursandlik, ko’tarinkilik tuyg’ularini bildiradiki, bu asar xarakterini ochishga
yordam berishi kerak. Tabassum organizmga tetiklik baxsh etadi. Zo’raki tabassum
qilish kerak emas. Bo’yin paylari zurikmasligi va erkin bo’lmog’i kerak.
Xonandaning ovoz apparati.
Xiqildoq - ovozning ilk tovushi paydo bo’ladigan joy, kuychan xislatga
ega: balandligi, kuchi, kuylovchi tembrining ilk tomoni, vibratosi ro’y beradigan
joy. Xiqildoqning asosini tashkil etuvchi tog’aylarga: qalqonsimon, uzuksimon va
ikkita yassisimon tog’aylar kiradi. Qalqonsimon tog’ayning tepa qismida xiqildoq
joylashgan.
Yutkin – og’iz bo’shlig’ining esnashda xavo uriladigan makon.
Burunyutkin - yutkin va burunni bir-biri bilan bog’lovchi qism. U orqali
burun olgan nafas ichkariga boradi.
Artikulyasion organlar - tovushni xosil qiladi va talaffuzga o’z ta’sirini
ko’rsatadi.
Til-asosiy artikulyasion organdir.
Troxeya va bronxlar tashqaridan kirgan xavoni o’pkaga o’tkazadigan
organlar. Nafas olayotganda barcha muskul paylari qatnashadi.
225
Diafragma ko’krak qismini qorindan ajratib turadi va chandirlardan tashkil
topgan.
Ovoz apparatining tuzulishi:
1-peshana bo’shligi; 2- yuqori rakovina; 3-
o’rta rakovina; 4-ostki rakovina; 5-qattiq tanglay; 6-yumshoq tanglay;7-til osti
suyagi; 8-xiqildoq qopqog’i; 9-qalqonsimon tog’ay; 10-haqiqiy tovush boylamlari;
11-kekirdak; 12-asosiy bo’shliq; 13-yevstaxiy trubaning halqum teshigi; 14-
tanglay mindalinasi; 15- 2-bo’yin umurtqasi; 16-uzuksimon tog’ay; 17- ovqat
o’tish yo’li.
Biz musiqani sifatli repertuarlar, ya'ni, folklor va jozibali ohanglarni
kuylashdan boshlaymiz. Musiqa bizga nafaqat huzur, ichki kuch baxsh etadi, balki,
bizning faylasufona fikrlarimizni ham o’stiradi, biz musiqa orqali ko’p narsalarni
o’rganamiz. Musiqa bizning madaniy merosimizdir.
Mashhur repertuarlar faol kuylashni ta’minlab beradi va motiv ham bo’la
oladi. Qachonki qo’shiqchi aktiv bo’lsagina, biz vokal tenikani o’stirib bera
olamiz, bu holat qo’shiqchiga ham foyda beradi va asar ijro etilganda yaxshi
natijalarni ko’rsatadi.
Artistlik yo’li bilan qo’shiq ijro etish qo’shiqchilar jamoasini o’qitish
uchun, hamda ular faol bo’lishlari uchun na’muna bo’la oladi va bu muhim yo’l
hisonblanadi. O’qituvchi video, CD, hayotiy asarlar hissiyotlar orqali dars vaqtida
bolalarning - Men ham buni bajarishni hohlayman degan ichki hissiyotlarini
uyg’otadi. Ko’pchilik bolalar o’zlarining mashhur shaxslarini tasavvur qilishadi va
ularga taqlid qilishadi, bu esa ongni shakllantiradi.
Vokal texnikaning tarkibiy qismlari (komponentlari)
1. Qaddi – qomatini to’g’ritutish Postanovka;
2. Nafas – nafas harakati va nafasni boshqarish;
3. Fonizm va diapazon (registr) – boy (to’yingan) ijro mehanizmlar va rang
– barangli mehanizm;
4. Rezonans-to’g’ri va tovush trakti;
5. Diksiya – artikulyasiya to’g’ri va notog’ri belgilar.
226
O’zini ifoda etish dramatik tekst bog’lanish sxemasi asosini o’zida
mujassamlashtiradi yosh honanda kuylagan va holat tabiiy harakat topilayotgan
bosh tovush kuyda ijro etilayotgan ijroda vaqtlarning oziqlanishi yaxshi vaziyatda
kuylash oddiy kuylash ishlammasi bo’lishi kerk. Kalitning yaxshi belgilari 1-
cho’zim 2-yelkalar va pastga 3- ko’krak qafas 5-ralaksiya cho’zilish aralashish
mashqlari tanani joylashtirish mumkin bolalar xorida imitatsiya o’yinidek yaxshi
variantlar uchraydi.
Kuylayotganda bir so’z bilan aytganda nafas olishda 2 ta aspektda bo’ladi
qaysiki muhim nafas olish harakati va tovush yo’nalishi yosh honandalarga
ko’rsatilish kerak yelkalarni tovush kengligida kengaytiriladi. Nafas olishda
kontrakt tuziladi nafas chiqarishdan keyingi qadam nafasni boshqarish
giagfragmalarni to’g’irlash va boshqa harakat muskullarini va nafaslarni to’g’rilash
sovuq uzun tarqalayotgan tovushlarni to’xtatish va bunday tovushlarni
bo’gilayotgan it kabi asosiy tovush keyingi kritik qadam hisoblanadi.
Qaysiki ba’zi bolalardan qochadi ko’p yilarda hayot kitob yo’li xor
direktorlari qaysiki boshlanadi oqaysi talantlar sizda mavjud daraxtlar juda sokin
bo’lishadi agarda qushlar yuqorida kuylashmasa 4 ta tibbiy ko’rik mavjud qaysiki
tekshiruvda o’tkazadi. Nuqsoni bor foydalanuvchilarni xotira mashqlarini va
kelishuvga kelolmaydigan qabul qiluvchilarni ko’plab aniq bo’lmagan
qo’shiqchilarda diapazon muammodir, muommo malakadir ularni ko’tarish kerak.
Vokal texnikasi nima?
Har bir yorqin vokalist o'z arsenalida o'ziga xos xususiyatlarga, ovozni
bezatadigan, ekspressivlikni beradigan o'ziga xos texnikaga ega. Ba'zan
tushunarsiz mayda-chuyda narsalar tinglovchilarni hayratda qoldiradi, chunki ular
qo'shiqlarga o'ziga xos “soyani” beradi. Bunday nuanslarsiz, ovoz tekis va
kashshof bo'lib chiqadi.
Ammo bu shunchaki zargarlik buyumlari ekanligini unutmang, shuning
uchun ularni hamma joyda ishlatmang. Ularni asta-sekin o'zlashtirib oling va ularni
o'zingizning ishlaringizda aralashtiring. Keling, ba'zi vokal texnikalarini ko'rib
chiqaylik va ularning qanday tug'ilishlarini ko'rib chiqaylik.
227
Do'stlaringiz bilan baham: | 
