O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi

So`zlar 

ma‘lum nutq 

uslubiga 

xoslanish-

xoslan maslik 

belgisiga 

ko`ra:

 

 

uslubiy betaraf 

so`zlar: 

 

so`zlamoq, 

gapirmoq, uy, 

daftar, ovqat, 

suv 

uslubiy 

xoslangan 

so`zlar: 

 :

mazkur, 

binobarin, 

dudoq, erin, 

qaroq, nigoh, 

tashlamoq, 

nota

. 

NUTQ SHAKLLARI 

og`zaki nutq

 

yozma nutq

 

---

236 

 

 

 

 

 

2-topshiriq.  Ma‘lumotlarni  puhta  o‘zlashtiring.  Nutq  uslublarining 

o‘xshash va farqli jihatlarini qiyoslang. 

 

 O`zbek tilining quyidagi nutq uslublari mavjud:  

 

So`zlashuv  uslubi. 

Oilada,  ko`cha-ko`yda  kishilarning  fikr  almashish 

jarayonida qo`llanadigan nutq uslubi 

so

`

zlashuv uslubi 

sanaladi. So`zlashuv uslubi 

adabiy va oddiy so`zlashuv uslublarini o`z ichiga oladi.  

So`zlashuv  uslubining  har  ikki  turi  ko`pincha 

dialog  shaklida  ro`yobga  chiqadi.  Ikki 

shaxsning  o`zaro  so`zlashuvi  dialogik  nutq 

sanaladi. 

So`zlashuv 

uslubida 

so`zlar 

ko`pincha kinoya, piching, qochirmalarga boy 

bo`ladi.  Bu  uslubning  yana  bir  o`ziga  xos 

xususiyati uning erkinligidir. 

 

 

So`zlashuv  nutqida  ona  tilidagi  bor 

imkoniyatlardan  foydalanilsa  ham,  har  bir 

NUTQ 

USLUBLARI

 

Badiiy 

uslub

 

So`zlashuv 

uslubi

 

Ilmiy 

uslub

 

Publisistik 

uslub

 

Rasmiy-

idoraviy 

uslub

 

Adabiy til me‘yorlariga 

qat‘iy amal qilingan 

so`zlashuv uslubi 

adabiy 

so`zlalashuv uslubi,

 

bunday xusuiyatga ega 

bo`lmagan so`zlashuv 

uslubi esa 

oddiy 

so`zlashuv uslubidir.

 

So`zlalashuv uslubining 

o`ziga xos xususiyati uning 

erkinligidir. So`zlar tartibi 

erkin, asosiy maqsadni 

ifodalovchi gap bo`lagi 

ajratib  ko`rsatiladi,  fikr 

so`zga mantiqiy urg`u berish 

---

237 

 

toifaning  nutqida  o`ziga  xoslik  seziladi: 

olimlarning  suhbati  bilan  ishchi,  xizmatchi, 

dehqonning  so`zlashuvida  farq  bo`ladi.  Hatto, 

erkagu xotinlar so`zlashuvi o`rtasida ham ba‘zi 

farqlar bo`ladi.  

Og`zaki  so`zlashuv  uslubi  grammatik 

qurilishi  sodda,  qisqa,  mazmunan  ta‘sirchan 

bo`ladi.  

Og`zaki  so`zlashuv  uslubi

  grammatik  qurilishi  soda,  qisqa,  mazmunan 

ta‘sirchan bo`ladi. Bunda xalq maqollari va masallar, rivoyat va ertaklar, latifa va 

qo`shiqlar,  so`z  o`yinlari-pichinglar,  hazil  –  mutoyi  balar,  askiya  va  qochirmalar 

muhim  manba  sanaladi.  Jonli  nutq  jarayonida  uslubiy  bo`yoq  iboralaridan 

(

Onaginang  o`rgilsin!  Qoqindig`ing  bo`lay!)

  keng  foydalaniladi.  Jonli  so`zlashuv 

nutqida  «xom»  ibora  va  gaplar,  behayo  so`zlar  ham  uchraydi.  Ba‘zan  bunday 

qatlamlar badiiy asarlardan ham o`rin oladi: 

Hoy xotin, tavba qildim, endi ichsam, 

birovdan pul olsam, go`rimda to`ng`iz qo`pay.  

Har holda hamma toifa kishilarning suhbati, so`z va gaplari tushunarli bo`ladi. 

Chunki, umumiste‘moldagi so`z, ibora va jumlalardan foydalaniladi. 

Badiiy  uslub. 

Badiiy  uslubning  o`ziga  xos  xususiyati  shundaki,  adabiy 

tilning barcha imkoniyatlarini o`z ichiga olish bilan birga, unda o`zbek shevalariga, 

kasb-hunarga doir leksik birliklar, bugungi kunda iste‘moldan chiqib ketgan tarixiy 

so`zlar  ham  personajlar  nutqi  orqali  ishlatila  beradi.  Badiiy  uslub  o`quvchiga 

estetik zavq bag`ishlaydi.