O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

Risk,  tavakkalchilik  bu  -  noaniqlik  vaziyatidan  о‗tib,  qо‗yilgan  maqsad  uchun, 
kutilayotgan  natija  qanday  yakunlanishidan  qatiy  nazar,  faoliyat  boshlashga  muqobil 
variantlardan birini tanlab qaror qabul qilish va uni amalga oshirishni ifodalaydi. 
Rejali  iqtisodiyotda  risk  muammosiga  yetarli  ahamiyat  berilmagan.  Bu  termin  juda  kam 
ishlatilgan.  Hozirgi  paytda  kо‗rib  о‗tganimizdek,  bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  noaniqlik  uning 
yо‗ldoshi bо‗lar ekan, muvofik. ravishda risk sо‗zi ham tez-tez ishlatilmoqda. 
Risk  sо‗zi  murakkab  ma‘noga  ega  bо‗lib,  mashhur  rus  olimi,  Peterburg  Fanlar 
akademiyasining  faxriy  a‘zosi  (1863)  V.I.Dalning  riskni  tadbirkorlik  bilan  bog‗lab,  oxiri 

---

yaxshilik  bilan  tugashiga  umid  bilan  tavakkal  qilib  ish  yuritish  tarzida  talqin  qiladi.  Tilshunos 
olim  Ojegov  S.I.  esa  yuz  berishi  mumkin  bо‗lgan  xavf,  muvaffaqiyatli  natijaga  xavf  soluvchi 
xatar sifatida tariflaydi. Risk sо‗zi о‗zbek tilida 1) xavf, xavf-xatar, tahlika, qaltis ish; 2) tavakkal, 
tavakkalchilik  tarzida  tarjima  qilinadi.  Birinchisi  bо‗yicha  falokat,  halokat,  baxtsiz  hodisaning 
yuz berish xavfi ma‘nolari ustun darajada bо‗lib, ikkinchisida uzoq mulohaza qilib ultirmay, nima 
bо‗lsa  bо‗ldi  qabilida  ish  yuritish  yoki  butun  umidni  xudoga  bog‗lab,  har  ish  xudodan  deb, 
yaxshilik  bilan  tugashiga  umid  qilib,  xudoga  ishonib  ish  yuritish  ma‘nosida  qо‗llaniladi.  Lekin 
bir  sо‗z  bilan  natijasi  noaniq  faoliyat,  yaxshilik  bilan  tugashiga  umid  qilingan  tavakkalchilik, 
muvaffakiyatli  natijaga  xavf  soluvchi  xatar,  zarar  keltirishi  mumkin  bо‗lgan  faoliyat  sifatida 
aynan  zarur  tarzda  ifodalash  imkoniyati  bо‗lmagan  hollarda  iqtisodiy  adabiyotlarda 
ifodalanayotgan fikrning ma‘nosiga kо‗ra о‗zbek tilida ham risk sо‗zi ishlatilmoqda. 
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  axborot  assimmetriyasi  doimo  mavjud  bо‗lar  ekan,  uning 
salbiy oqibatlarini oldini olish yoki yumshatish uchun chora-tadbirlar belgilash zarur. 
Birinchidan,  respublikamizda,  Ayniqsa,  viloyatlarda  xо‗jalik  yurituvchi  subyektlarni 
axborot  bilan  ta‘minlanishini  yaxshilash  lozim.  Hozirgi  paytda  axborotlar  turli-tuman 
manbalardan  olinadi.  Ularning  manbalari  rasmiy  va  norasmiy  bо‗lishi  mumkin.  Axborotga 
bо‗lgan  talabni  rasmiy  kanallar  bilan  ta‘minlash  uchun  respublikada,  ayniqsa,  viloyatlarda  hali 
kо‗p ishlar qilinishi kerak. 
Rasmiy  axborotlar  fond  birjalari,  tovar,  xom  ashyo  birjalari  gazeta,  jurnal,  radio, 
televideniye,  turli  maxsus  reklama  nashrlari,  global  kompyuter  tarmog‗i  internet,  О‗zbekiston 
Davlat  statistika  qо‗mitasi,  О‗zbekiston  axborotlashtirish  va  aloqa  agentligi  chop  etadigan 
maxsus ma‘lumotlar tо‗plami va boshqalardan olish mumkin. Hozirgi kunda, ayniqsa, internetdan 
foydalanishga  katta  ahamiyat  berilayapti.  Internet  tarmog‗idan  foydalanayotganlar  2003  yili 
avvalgi yilga nisbatan 2 baravar о‗sib, 0,5 mln kishiga yetdi. Lekin xali respublikamizda axborot 
bozori  tо‗la  shakllanib  ulgurgani  yо‗q.  Shuning  uchun  tumanlarda  xizmat  kо‗rsatishning  shakli 
sifatida  axborot  markazlari  tashkil  qilish  kerakki,  ular  murojaat  qiluvchilarni  qiziqtirgan  barcha 
axborot bilan ta‘minlash imkoniga ega bо‗lsinlar. 
Ikkinchidan,  tavakkalchilik  natijasida  katta  zarar,  tang  ahvoldan  chiqishga  yordam  berish 
chorasini  kо‗rish  zarur.  Bu  tavakkalchilik  xatari  boshqacha  aytganda  riskni  sug‗urtalash  orqali 
amalga oshiriladi. 
Bu sug‗urta turi xо‗jalik subyektlari qiyin ahvolga tushib qolgan taqdirda ularni zararlarini 
qoplashga  yordam  beradi.  Shu  bilan  birga  sug‗urta  faoliyatida  yuz  beradigan  axborot 
asimmetriyasi davlatni sug‗urta faoliyatini tashkil etish va amalga oshirishga aralashuvini taqozo 
etadi. 
Uchinchidan,  respublikamizda  axborot  asimmetriyasi  tufayli  kelib  chiqadigan  salbiy 
oqibatlarni  kamaytirsh  uchun  antimonopol,  iste‘molchilarni  huquqini  himoya  qiluvchi  qonunlar 
qabul qilingan. Lekin olinadigan foyda, nafdan kо‗ra transaksion xarajatlarni  yuqoriligi ana shu 
qonunlar asosida iste‘molchilarni о‗z huquqdarini himoya qilishga undamaydi. Shuning uchun bu 
sohada  faoliyatni  tashkil  etish  va  amalga  oshirishda  monopoliyadan  chiqarish  va  raqobatni 
rivojlantirish davlat qо‗mitasining faol aralashuvini talab etadi.