O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

4. Mamlakatimiz iqtisodiyotini barqaror о„sishida tadbirkorlik faoliyatining 
ahamiyati 
 
Respublikamizda  tadbirkorlikka  alohida  ahamiyat  berilmoqda.  Ayniqsa,  kichik  biznes 
uchun  qulay  shart-sharoitlar  yaratilishi  natijasida  ularning  soni  kо‗payib,  YAIMda  hissasi  о‗sib 
bormoqda. 
«Tadbirkorlik  faoliyati  erkinligining  kafolatlari  tо‗g‗risida»gi  qonun,  Prezident  farmonlari 
va  hukumat  qarorlarining  qabul  qilinishi  kichik  va  о‗rta  biznes,  fermer  va  dehqon  xо‗jaliklari 
faoliyatining  huquqiy  asosini  mustahkamladi.  Tadbirkorlikni  rag‗batlantiradigan  va  uni 
kafolatlaydigan kuchli tizim yaratildi. Hisobot berish tartibi soddilshitiriddi, Kichik, о‗rga biznes, 
tadbirkorlik  bilan  shug‗ullanuvchi    shaxslar  uchun  soliq  tizimiga  sezilarli  darajada  yengillik 
kiritildi.  Kredit  berish  tizimi  yaxshilandi.  Tadbirkorlar  ehtiyoji  uchun  zarur  bо‗lgan  о‗z  pul 
mablag‗larini  tijorat  banklaridan  naqd  pul  holida  olish  imkoniyati  yaratildi.  Buning  natijasi 
о‗laroq  mamlakatimizda  kichik  va  о‗rta  biznesning  barqaror  rivojlanayotganini  quyidagi 
ma‘lumotlar ham tasdiqlaydi. Respublikamizda tadbirkorlikni rivojlantirishda Prezidentning qator 
Farmonlari  muhim  rol  о‗ynadi.  Mamlakat  iqtisodiyotida  xususiy  sektor  salmog‗ini  oshirish, 
aholini  ishlab  chiqarish  sohasida  bandligini  ta‘minlash  va  kichik  tadbirkorlikni  intensiv 
rivojlantirib  borish  maqsadidagi  2003  yil  30  avgustda  О‗zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 
«О‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 9 aprel 1998 yil qabul qilgan «Kichik va о‗rta biznes, 

---

xususiy  tadbirkorlikni  rivojlantirishni  yanada  kuchaytirish  bо‗yicha  chora-tadbirlar  haqidagi» 
qaroriga  о‗zgarishlar  va  qо‗shimchalar  kiritish  tо‗g‗risidagi»  Farmoni  qabul  qilinishi 
tadbirkorlikni  rivojlanishiga  yana  bir  ijobiy  turtki  bо‗ldi.  Mamlakatimizda  jamiyat  tayanadigan 
о‗rta  mulkdorlar  sinfi  vakillarini  yanada  kо‗payishiga  olib  keldi.  Yuqorida  keltirilgan 
ma‘lumotlar  ham  bu  fikrni  tasdiqlaydi.  «Kichik  biznesni  rivojlantirish,  rag‗batlantirishga 
qaratilgan  chora-tadbirlar,  ularni  rо‗yxatga  olish  tartibini  sezilarli  darajada  soddalashtirish,  eng 
muhimi tadbirkorlarning huquq va manfaatlarini himoya qilish bо‗yicha samarali mexanizmning 
amalda  joriy  etilgani  iqtisodiyotimizda  katta  ahamiyatga  ega  bо‗lgan  xususiy  tarmoqni  yanada 
rivojlantirish va mustahkamlash imkonini berdi»
 34
. 
Ayniqsa, keyingi yillarda jamiyatni demokratlashtirish va yangilash mamlakatni isloh qilish 
hamda  modernizatsiyalash,  sud-huquq  tizimini  yanada  erkinlashtirish,  nazorat  organlarning 
tadbirkorlik  subyektlari  faoliyatiga  aralashuvini  kamaytirish,  ularning  huquq  va  qonuniy 
manfaatlari  himoya  qilinishini  ta‘minlash,  tadbirkorlik  faoliyatini  asossiz  cheklanishiga  yо‗l 
qо‗ymaslik  maqsadida  О‗zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2005  yil  14  iyunda  matbuotda 
«Tadbirkorlik  subyektlarini  huquqiy  himoya  qilish  tizimini  yanada  takomillashtirish  chora-
tadbirlari tо‗g‗risida»gi Farmoni e‘lon qilindi. 
Unga  kо‗ra,  2005  yilning  1  iyulidan  boshlab  tadbirkorlik  subyektlariga  nisbatan  huquqiy 
ta‘sir choralarini faqat sud organlari orqali qо‗llanish tartibi joriy qilinadigan bо‗ldi. 
Tadbirkorlik  subyektlarining  moliya  -  xо‗jalik  faoliyatini  tekshirish  (taftish  qilish) 
belgilangan tartibda  faqat  davlat soliq xizmati  organlari tomonidan amalga oshiriladi:  Bordi-yu, 
ular  tomonidan  tekshirish  davomida  soliq  va  valyutaga  oid  jinoyat  alomatlari  aniqlansa 
О‗zbekiston  Respublikasi  Bosh  Prokо‗raturasi  hо‗zuridagi  Soliq  va  Valyutaga  oid  jinoyatlarga 
qarshi kurash departamenti tomonidan tekshiriladi. 
Farmonda  nazorat  organlarining  rahbarlari  va  mansabdor  shaxslari  tadbirkorlik 
subyektlarini о‗z vakolatlari va nazorat sohasi doirasidan tashqari masalalar bо‗yicha har qanday 
tekshiruvlar о‗tkazganligi uchun shaxsan javobgar, hatto jinoiy javobgar bо‗lishi ta‘kidlanadi. 
Davlat organlarining qonuniy qarorlari yoki shu organlar mansabdor shaxslarining qonunga 
xilof harakatlari yoki aksincha, qonunni himoyasi uchun harakat qilmasligi natijasida tadbirkorlik 
subyektiga  yetkazilgan  zararning  о‗rni  sud  qarori  asosida  tо‗la  hajmda  bevosita  ana  shu  davlat 
organlari  tomonidan  birinchi  navbatda,  ularning  byudjetdan  tashqari  jamg‗arma  mablag‗lari 
hisobiga qoplanishi, sud qarori bilan aybdor bо‗lgan davlat organlarining mansabdor shaxslariga, 
qonun hujjatlarida belgilangan tartib va miqdorda yuklanishi mumkinligi qayd etiladi. 
Shuningdek, Farmonda tadbirkorlik subyektlari о‗rtasidagi xо‗jalik sudi yoki hakamlar sudi 
tomonidan  kо‗rib  chiqilishi,  mutasaddi  tashkilotlarni  «Hakamlar  sudi  tо‗g‗risida»  О‗zbekiston 
Respublikasi  Qonuni  loyihasini  О‗zbekiston  Respublikasi  Oliy  Majlisi  Qonunchilik  Palatasiga 
taqdim etishi, bunda tadbirkorlik subyektlari hamda birlashmalarning о‗zlari tomonidan hakamlar 
sudi tashkil etilishi nazarda tutilsin, deb kо‗rsatiladi. 
Farmon  asosida  tadbirkorlik  subyektlari  faoliyatini  tekshirishni  tayinlash  va  о‗tkazish 
tizimini  takomillashtirish,  tekshirishlar  sonini  keskin  kamaytirish,  nazorat  organlari  mansabdor 
shaxslarining  ruxsat  berilmagan  tekshirishlar  о‗tkazganligi  uchun  javobgarlikka  tortishi  nazarda 
tutilishi, ayrim faoliyat turlari bilan shug‗ullanish uchun ruxsat olish tartibi tamoyilini qisqartirish 
va soddalashtirish, muddatlari cheklanmagan holda tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun 
litsenziyalar  (ruxsatnomalar)  berish  tizimini  joriy  etish,  sо‗zsiz  respublikamizda  tadbirkorlikni 
yanada rivojlantirishga olib keladi, uni dastlabki statistik ma‘lumotlar tasdiqlab turibdi. 
Mamlakatimizda  barqaror  iqtisodiy  о‗sish  orqali  xalq  farovonligini  ta‘minlashda 
tadbirkorlikni  rivojlantirish  alohida  ahamiyatga  ega  ekanligi  buning  uchun  zarur  sharoitlar 
yaratish, xususan tadbirkorlik subyektlarini tekshirish masalasi muhim ahamiyatga ega ekanligini 
hisobga olib, Prezidentimiz 2005 yil 5 sentabrda «Tadbirkorlik subyektlarini tekshirishni yanada 
qisqartirish va uning tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari tо‗g‗risida»gi farmonni imzoladi. 
                                                 
34
  I.A.Karimov  ―Islohotlar  strategiyasi–mamlakatimiz  iqtisodiy  salohiyatini  yuksaltirishdir.  2002  yilda 
mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish yakunlari va 2003 yilda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirishning asosiy 
yо‗nalishlariga bag‗ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma‘ruza‖// Xalq sо‗zi, 2003, fevral, 40 son. 

---

Farmon  Prezidentimiz  bu  masalaga  naqadar  alohida  diqqat  qaratayotganini  kо‗rsatadi. 
Farmonga  kо‗ra  mikrofirmalar,  kichik  korxonalar  va  fermer  xо‗jaliklarining  moliya-xо‗jalik 
faoliyatini har tо‗rt yilda kо‗pi bilan bir marta, boshqa tadbirkorlik subyektlarini esa har uch yilda 
kо‗pi bilan bir marta reja asosida tekshirish о‗tkazilishi. 
Yangi  tashkil  etilgan  mikrofirmalar,  kichik  korxonalar  va  fermer  xо‗jaliklarining  moliya-
xо‗jalik faoliyatini ular davlat rо‗yxatiga olingan paytdan boshlab ikki yil mobaynida reja asosida 
tekshirish о‗tkazilmasligi kо‗rsatiladi. Shuningdek Farmonda tadbirkorlik subyektlarini tekshirish 
tizimini yanada takomillashtirishning boshqa chora-tadbirlari, chunonchi soliq organlari, nazorat 
opganlarini tekshirishlarni о‗tkazishda belgilangan tartibga rioya qilishlari zarurligi, agar xо‗jalik 
faoliyatiga noqonuniy aralashilgani  tufayli zarar  yetkazilsa,  yetkazilgan zararni о‗rni qoplangan 
holda javobgarlikka, hatto jinoiy javobgarlikka tortilishi kо‗rsatiladi. 
Tekshirishlarni  tayyorlash  va  о‗tkazishda  belgilangan  tartibga  qat‘iy  rioya  etish, 
tadbirkorlik  subyektlarining  huquq  va  qonuniy  manfaatlarini  himoya  qilish  yо‗lidagi  faoliyati 
ustidan  muntazam  nazoratni  amalga  oshirish  О‗zbekistan  Respublikasi  Bosh  prokо‗raturasi 
zimmasiga yuklatiladi. 
Farmon  va  uning  ijrosini  ta‘minlash  respublikamiz  iqtisodiyotida,  tadbirkorlikni 
rivojlanishida qay darajada ahamiyatga ega ekanligini quyidagi raqamlardan kо‗rsa bо‗ladi. 2000 
yilda 142,9 ming kichik biznes korxonalari rо‗yxatga olingan bо‗lsa, 2005 yilga 308,7 mingtaga 
yetdi.  Kichik  biznes  va  tadbirkorlikning  respublika  YAIMdagi  solishtirma  salmog‗i  31,0  % 
bо‗lgan bо‗lsa, 2005 yilga kelib 38,2 %, 2006 yilda 42,1 % ni tashkil qildi. Hozirda kichik biznes 
va  xususiy  tadbirkorlik  bilan  band  bо‗lganlarning  salmog‗i  ish  bilan  band  aholining  69,1  %  ini 
tashkil etadi. 
Respublikamizda  faoliyat  yuritayotgan  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  korxonalari 
faoliyatida  aholiga  xizmat  kо‗rsatish  sohalarining  ulushi  yuqori.  Chunonchi,  savdo  va  umumiy 
ovqatlanish korxonalarning 81,5 % ini, aholiga maishiy xizmat kо‗rsatish korxonalarining 79,5 % 
ini  tashkil  etadi.  Shu  bilan  birga  moddiy  ishlab  chiqarish  tarmoqlarida  ularning  hissasi  kam. 
Aynan  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik  yirik  korxonalar  bilan  uzviy  bog‗langan  holda 
kо‗plab  ish  о‗rinlarini  tashkil  qilshni  mumkin.  Yirik  sanoat  korxonasi  atrofida  uning  uchun 
yordamchi  о‗nlab,  yuzlab kichik korxonalarning  yuzaga kelishi,  bundan esa nafaqat  korxonalar, 
balki  mamlakat  iqtisodiyoti  katta  manfaatlar  kо‗rishini  Yaponiya,  AQSH,  Koreya,  G‗arbiy 
Yevropa  mamlakatlarining  yirik  korporatsiyalari  tajribasi  kо‗rsatib  turibdi.  Bizning 
mamlakatimizda ham buning uchun imkoniyatlar va resurslar yetarli. 
О‗quvchi  talabalarni  Prezidentning  asarlari,  Ma‘ruzalari  va  farmonlaridagi  asosiy  maqsad 
mazmunini  anglashi  ularda  iqtisodiy  tafakkurni  shakllantirishda  muhim  rol  о‗ynaydi.  Ularda 
iqtisodchi pedagog sifatida chuqur bilim - kо‗nikma va malaka olishlari, iqtisodiy dunyoqarash, 
insoniy  e‘tiqod,  burch  va  mas‘uliyatni  axloqiy  fazilatlarni  rivojlantirishda  alohida  ahamiyatga 
ega.  Shuning  uchun  ham  Prezidentni  Ma‘ruza,  nutq  va  farmonlarini  о‗rganishga  alohida  e‘tibor 
berish lozim. 
Iqtisodiy bilimlar iqtisodiyotni rivojlantirishning muhim kuchli omiliga aylanar ekan, ularni 
yoshlar  tomonidan  chuqur  egallash  va  amaliy  qо‗llashni  sо‗zsiz  Prezident  asarlarini  chuqur 
о‗rganmay amalga oshirib bо‗lmaydi.