|
4. Foydalanilgan adabiyotlar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 - b
1. Kirish. 1.1. Pahlovon Mahmud hayoti haqida tushuncha.
Pahlavon Mahmud 13 asrning ikkinchi yarimi va 14 asrning boshlarida yashab ijod etgan mutafakkir - faylasuf shoirdir. Mahmud ota - onasi Koʻhna Urganchdan Xivaga koʻchib kelayotganlarida , 645 ( 1248 ) yilda Xiva yaqinida tugʻiladi.
Mahmud jismoniy jihatdan juda baquvvat yigit boʻlib yetishadi , polvonlik bilan shugʻullanadi. Xorazmning koʻp shaharlari va Hindistonga borib kurash tushadi , doim gʻalaba qozonadi.
Pahlovon Mahmud ilm - fan va badiiy adabiyot bilan shugʻullanadi. Pahlavon Mahmud moʻgʻillar istilosidan keyin yuzaga kelgan Xorazm madaniyatining atoqli vakillaridan biri edi . Shahar hunarmandlari orasida yetishib chiqqan bu koʻp qirrali isteʼdod egasi oʻzining shaxsiy fazilatlari va badiiy ijodiyoti bilan keng shuhrat qozongan va keyinchalik koʻplab rivoyatlarni yuzaga chiqarishga sababchi boʻlgan .
Pahlavon Mahmudning bir qancha ruboiylari uning qabri ustiga oʻrnatilgan maqbara devorlari peshtoqlariga badiiy naqsh sifatida tushurilgan . Ularning bizgacha yetib kelishida ana shu maqbaradagi yozuvlar muhim oʻrin tutadi . Adibning asarlari turli qoʻlyozmalar orqali yetib kelgan boʻlishiga qaramay , ular asosan 19- asrda koʻchirilgan . Qadimgi manbalar haligacha topilgan emas.
Shoirning va uning taxalluslari xususida " Charogʻi hidoyat " , " Bahori " hamda " Gʻiyos ul - lugʻat " singari asarlarda ayrim maʼlumotlar uchraydi . 1881 - yilda Bombayda nashr etilgan " Otashkadai Ozariy " nomli mashhur Sharq tazkirasida Pahlavon Mahmud haqida quyidagi maʼlumot uchraydi : " Ismi Pahlavon Mahmud , Piryorvaliy laqabi bilan shuhrat topgan , uning pahlavonlik ovozasi olamni tutgan . Oʻz asrining yagonasi boʻlgan. Sheʼriyatda qudratli ; " Kanzul haqoyiq " nomli masnaviysi bir. Keyingi vaqtlarda tasavvuf mavzusida yozgan ruboiylari ancha yaxshi chiqqan . ( Bu haqida qarang : Toʻxtasin Jalolov " Nafosat olamida " T-t 1974 yil 105- bet )
Kamoliddin Husayniy Fanoyidan boshlab Pahlavon Mahmud nomini tilga olgan barcha tazkiranavislar uning " Kanzul - haqoyiq " nomli masnaviy yozganligini qayd etadi . " Majolis ul - ushshoq " ( Kamoliddin Husayni Fanoyi ) da esa mazkur asardan olti bayt keltirgan . Shunday boʻlsa - da mazkur asarning toʻliq nusxasi hali topilmagan .
Mashhur turk olimi Shamsiddin Somibek ham " Qomus ul - aʼlom " 5 va 6 jildlarida Pahlavon Mahmud xususida baʼzi maʼlumotlar keltirgan .
Xorazmda yozilgan qoʻlyozma manoqiblarda shoir hayoti haqida maʼlumotlar keltiriladi . Shoirning hayoti va adabiy merosining oʻrganilishga asosan 20 - asrda kirishildi . Sadriddin Ayniy oʻzining " Namunai adabiyoti tojik " asarida , Yahyo Gʻulomovning " Pamyatniki goroda Xiva " nomli tarixiy monografiyasida , shuningdek adabiyotshunos Toʻxtasin Jalolovning bir qator tadqiqotlarida Pahlavon Mahmud adabiy merosi oʻrganilgan . Uning ruboiylari Ulfat ( Imomiddin Qosimov ) , Boqir ( Omonulla Valixonov ) , Muinzoda , Shoislom Shomuhammedov , Toʻxtasin Jalolov , Vasfiy , Matnazar Abdulhakim , Ergash Ochilovlar tarjima qilishgan .
Pahlavon Mahmud " Qitoliy " taxallusida ham ijod qilgan . Uning bu taxallusi ham polvonlik bilan bogʻliq boʻlib , " qitol " ning maʼnosi " bir - biri bilan jang qilmoq , kurashmoq " demakdir .
" Kanzul - haqoyiq " tasavvuf masalalari va uning mazmun mohiyatini sharhlashga muhokama yuritishga bagʻishlangan sheʼriy asardir. Unda muallif oʻzining mulohazalarini rivoyatlar , kichik hikoyalar bilan asoslashga harakat qiladi . Shu jihatdan u tasavvuf sheʼriyatining atoqli vakillari Jaloliddin Rumiy va Farididdin Attor anʼanalari zaminida yaratilgan oʻziga xos faylasufiy didaktik asar hisoblanadi .
Shoir ruboiylari fikrning ravshanligi , mazmunining teranligi , obrazlarning rang - barangligi bilan ajralib turadi .
Dunyo bamisoli bir zararin koʻza ,
Suvi goh shirinu , goh achchiq boʻza .
Ey gʻofil , umringa bino qoʻyma koʻp ,
Qazoyi muallaq turar bosh uza .
Adib sheʼriyati hayotiy falsafa bilan yoʻgʻrilgan. Ularni oʻqish orqali hayotdagi sabab va oqibat butun va qism , tasodif va qonuniyat orasidagi bogʻlanishlar tahliliga duch kelamiz.
Gurkiragan olov - dilim yoʻldoshi ,
Toʻlqin urgan daryo - koʻzlarim yoshi.
Koʻzagarlar yasayotgan har koʻza ,
Koʻhna doʻstlar xoki - qoʻli yo boshi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
