O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

texnik metallar
 deb aytamiz. Platina, oltin va 
kumush metallarini 
nodir metallar
 deb aytiladi. 
Sanoatda  va  texnikada  eng  ko’p  va  keng  tarqalgan  nodir  metall 
qotishmalarning xususiyatlari oddiy metallar xususiyatlaridan ancha yuqori bo’ladi 
va  pishiq,  talabga  javob  beradigan,  har-xil  xususiyatli  qotishmalar  olinadi.  Oddiy 
metallardan keng ishlatiladigani faqat mis va alyuminiy bo’lib, ular elektr simlari 
va boshqa detallar tayyorlash uchun ishlatiladi.  
Metallmas  kimyoviy  Elementlardan  sanoatda  eng  muxim  ro’l  o’ynaydigan 
metallmas Elementlar kislorod, uglerod, azot, vodorod, fosfor va oltingugurtdir. 
Texnikada  azotning  birikmasi-ammiak  gazi  po’latning  sirtqi  qismini  qattiq 
qilish, azotlantirish uchun ishlatiladi. 
Kislorod  sanoatda  metallarni  payvandlash  va  qirqishda,  domna  pechi  va 
konvertorlarda metall ishlab chiqarish jarayonini tezlashtirish uchun ishlatiladi. 

---

13 
 
Kremniy 
Si
.  Turli  xil  metall  qotishmalarini  olishda  ishlatiladi,  metallarni 
jilvirlashda, silliqlashda kremniy karboniti  SiC ishlatiladi. 
Oltingugurt cho’yan va po’lat tarkibida juda oz miqdorda bo’ladi. 
Uglerod olmos, grafit, toshko’mir  holida uchraydi. 
Po’lat  va  cho’yanni  xossalari  uglerodni  miqdoriga  va  xolatiga  bog`lik.  (Erkin, 
ya`ni grafit holida, temir bilan birikkan, sementit holida bo’ladi) 
Fosfor  R  juda  ko’p  metallar  bilan  tez  birikadi  temirning  barcha  uglerodli 
birikmalari  tarkibida  mavjud.  Fosfor  bilan  oltingugurt  po’lat  tarkibidagi  zararli 
Elementlar hisoblanadi. 
Metallarni tuzilishi
 
Metall va qotishmalardan to’g`ri foydalanish uchun ularni xossalarini va bu 
xossalari  qanday  sharoitda  o’zgarishini  bilish  kerak.  Tekshirishlar  shuni 
ko’rsatadiki, metall va qotishmani ichki tuzilishi  yani strukturasi o’zgarishi bilan 
ularning xossalari ham o’zgarar ekan. 
Metallarni ichki tuzilishini o’rgatadigan fan