O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi



Download 3,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet53/168
Sana19.01.2022
Hajmi3,88 Mb.
#392357
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   168
Bog'liq
2 5294294602528855217

 
Likvidus 
- lotin tilida suyuq.  
Solidus
 – qattiq. 
Evtektika
  -  suyuq  qotishmadan  bir  vaqtda  kristallanadigan  ikki  yoki  undan  ortiq  kristall 
turlari hosil qiladigan mexanik aralashma
 
Korroziya- turli muhit ta’sirida yemirilish 
 
Rangli metallning qotishmalari. Mis va uning qotishmalari
 
 
 
Mis  D.  I.  Mendeleyev  davriy  sistemasining  I  guruhiga  mansub  kimyoviy 
element. Tartib nomeri 29, atom og‘irligi 63, 546. Tabiiy mis ikkita turgun izotop 


 
87 
(65 Si 69, 1 % )  va Si (30,9%) dan iborat. Sun’iy radioaktiv izotoplardan 61 Si va 
64 Si amaliy jixatdan xam muhim xisoblanadi. 
Mis muhandislik sohasida  muhim metall hisoblanib, toza va qotishmalar  shaklida  
elektrotexnika,  mashinasozlik  va  asbobsozlik  sanoatida  keng  foydalaniladi.Mis  va 
uning  qotishmalari  legirlangan  hamda  legirlanmagan  tarkibda  yuqori  darajada 
elektr,  issiqlik  o`tkazuvchanlikka  va  tashqi  muhit  ta`siriga  chidamlilik  xossalariga 
ega.  Sanoatda  misning  asosiy  qotishmalari  bronza  va  latun  muhim  ahamiyat  kasb 
etadi.
27
 
Copper is an important engineering metal and is widely used in the unalloyed con-
dition as well as combined with other metals in the alloyed form. In the unalloyed 
form, copper has an extraordinary combination of properties for industrial applica-
tions.  Some  of  these  are  high  electrical  and  thermal  conductivity,  good  corrosion 
resistance, ease of fabrication, medium tensile strength, controllable annealing prop-
erties,  and  general  soldering  and  joining  characteristics.  Higher  strengths  are 
attained in a series of brass and bronze alloys that are indispensable for many engi-
neering applications. 
Mis  insoniyatga  qadimdan  ma’lum  rangli  metallardan  biri  bo‘lib,  uning 
kotishmalari  kishilik  jamiyati  moddiy  madaniyatini  ustirishda  katta  axamiyatga 
ega  bo‘lgan.  1976  yili  Onega  ko‘li  yaqinida  joylashgan  qirg‘oq  karyeridan 
og‘irligi  200  kg  ga  yaqin  mis  yombisi  topilgan.  Bu  sof  xoldagi  mis    FAning 
Kareliya filialiga qarashli tarix, adabiyot va til institutining  arxeologiya    muzeyida  
saqlanmokda. 
Mis  rudalari.  Mis  tabiatda  sof  holda  kam  uchraydi,  uning  rudalari  asosan 
ikki asosiy guruhiga bo‘linadi: 
1. Sulfidlar,    ularning    tarkibida mis, S  bilan birikkan   holdagi minerallar; 
2. Oksidli  birikmalar,  ularning tarkibida mis oksidlari mavjud. 
                                                           
27
 Foundations of materials science and engineyering,William F.Smith 2013 p 434 


 
88 
Shuni aloxida ta’kidlash kerakki, sanoatda ishlatiladigan mis rudalari ichida 
tabiiy  rudalar  (tarkibida  mis  mpkdori  99,9%)  nixoyatda  juda  kam  ishlatiladi 
va  bu  butun  jaxondagi  mis  boyligining  5%  ini  tashkil  qiladi.  Sulfidli  mis 
birikmalar  (rudalar)  eng  ko‘p  tarqalgan  bo‘lib,  jaxon  zapasining  80%  iga 
yaqinini  tashkil  qiladi.  Bunday  rudalardan  eng  ko‘p  tarkalgani  xalkoprit  (mis 
kolchedani) CuFeS
2
, keyin esa xalkozin Cu
2
S, bornit Cu
3
 FeS
3
 va kovellin CuS dir. 
Mis    oksidli  rudalar    jaxon    zapasining  1 5 %   iga  yaqinini  tashkil  qiladi. 
Buning  vakillariga  malaxit    CuCO
3
/
 
Cu(OH
2
),  ko‘prit  Su
2
O,  tenorit  (melakonit) 
SuO,  azurit  2SiSO
3
  SI(ON)
2
  va  boshkalar  kiradi.  Sanoatda  ishlatiladigan 
rudalarda  misning  mikdori  1—2%  dan  iborat  bo‘lsa,  o‘rtacha  0,5%  bo‘lganda 
kambag‘al  rudalar,  3%  va  undan  ko‘p  bo‘lsa  eng  boy  ruda  xisoblanadi.  Sanoat 
mikyosida kambag‘al rudalar, albatta, boyitiladi. Mis rudalari tarkibidagi bekorchi 
jinslar  jumlasiga  kum,  giltuprok,  oxaktosh,  kvars,  barit,  kalsiy  va  xar  xil 
alyuminosilikatlar  kiradi.  Lekin  xar  xil  joylarda  kazib  olinadigan  rudalarning 
tarkibidagi  moddalarning  xillari  va  mikdorlari  xamda  turli  jinslari 
(komponentlar) har hil bo‘lish mumkin.   
Mamlakatda  mis  rudalari  qazib  olinadigan  joy  asosan  Olmaliq        shaxri 
territoriyasida    qazib    olinadi.    Rudaning    tarkibida  kvars,  dala    shpati,  seritsit,  
angidrid,    pirit,  molibden bor. 
 
 
 
 
 

Download 3,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   49   50   51   52   53   54   55   56   ...   168




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish