O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Ximiyaviy  birikmalar
.  Turli  metallardan  yoki  metall  va  metallmas 
moddadan qotishma hosil bo‘lganda paydo bo‘ladi. Ximiyaviy birikma elementlari 
atomlari sonining nisbati AnBm formula bilan ifodalaniladi. Ximiyaviy birikmalar 
toza  metallar  kabi  o‘zgarmas  suyuqlanish  temperaturasiga  ega  bo‘lib,  odatda, 
qattiqligi yuqori va anchagina mo‘rt bo‘ladi.  
Ikkita  A  va  V  komponentning  mexanik  aralashmasi  (13-rasm  g)  qotishma 
komponentlari  kristallanganda  qattiq  holatda  bir-birini  erita  olmaganda  ham 
ximiyaviy reaksiyaga kirishib birkma hosil qila olmaganda yuzaga keladi. Mexanik 
aralashma tuyingan ikkita qattiq eritma zarralaridan yoki qattiq eritma zarralari va 
ximiyaviy  birikmadan  tashkil  topishi  mumkin.  Bunda  qotishma  yetarli  darajada 
yirik  bo‘lib,  mikrostrukturada  aniq  ko‘rinadigan  A  va  V  kristallardan  tashkil 
topadi.  Qotishmaning  rentgenogrammasi  A  va  V  komponentlarning  ikkita 
panjarasi borligini aniq ko‘rsatadi.  
Metall  va  qotishmalar  tuzilishi  o‘zgaradigan  temperaturalar  kritik  nuqtalar 
deb ataladi. Suyuqlanish va qotishda toza metallar bitta kritik nuqtaga, qotishmalar 
esa ikkita kritik nuqtaga ega bo‘ladi. Bu ikkita nuqta oralig‘ida qotishmada suyuq 
qotishma va kristall deb ataladigan ikkita faza mavjud.