O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Magnit hossalari. 
 
Po‘lat  va  chuyanni  magnit  xossalari  ularning  ximiyaviy  tarkibigina  emas, 
balki  ichki  tuzilishiga  ham  bog‘liq.  Bundan  shu  narsa  kelib  chiqadiki  magnit 
xossalari doimiy emas, ularga termik va mexanik ishlov berilganda o‘zgaradi. 
 
Temirni  sovuq  holatida  magnit  xossalari  ancha  sezilarli  bo‘lib,  uni 
qizdirilganda  magnit  xossalari  ancha  kamayib  boradi  va  butunlay  yo‘qolishi 
mumkin. 
 
Magnit  xossalariga  ega  bo‘lgan  po‘lat  texnikada  juda  ko‘p  tarmoqda 
ishlatiladi.  Misol,  rudalarni  saralashda,  temir-tersakni  ko‘tarishda,  dinamo 
mashinalarda,  radio-telefon,  telegraf  apparatlarining  detallarini  tayyorlashda 
ishlatiladi. 
 
Ba’zan magnit xossalariga ega bo‘lmagan, po‘latlarni ishlatishga to‘ri keladi. 
Bunday po‘latlarni tarkibida ma’lum miqdordda nikel va marganets bo‘ladi. 
 
Ximiyaviy xossalari. 

---

44 
 
 
Metallar  va  qotishmalar  muhit  ta’sirida  ximiyaviy  o‘zgaradi.  Bu 
o‘zgarishlarni korroziya deb ataladi. 
 
Korroziya turli metallarda turlicha ro’y beradi: temir zanglaydi,  misni ustki 
qismi ko’karadi, qo’rg’oshin xiralashadi, alyuminiy qorayadi va xakazo. 
 
Ko‘p  metallar  va  qotishmalar  yuqori  temperatura  sharoitida  ximiyaviy 
o‘zgaradi. 
 
Metallar qizdirilganda oksidlanib, ustki qismida kuyindi hosil qiladi.  
 
Metallarni oksidlanishi, bo’linish va boshqa hodisalar sababli nobud bo‘lishi 
chiqindiga chiqish deb ataladi. 
 
Yuqori  darajada  qizdirilganda 
oksidlanmaydigan  metallar  issiqlikka 
chidamli metallar deb ataladi. 
 
Ba’zi  metallar  qizdirilganda  ham 
o‘z strukturasini saqlash, yumshamaslik 
va 
og’ir 
nagruzkada 
ham 
deformatsiyalanmaslik xususiyatiga ega, 
bunday metallarni o‘tga chidamli metallar deb aytiladi. 
 
 
i From Making, Shaping and Treating of Steel, 10th 
ed., Association of Iron and Steel Engineers, 1985. 
 
Continuous casting of steel ingots, (a) General setup 
and  (b)  close-up  of  the  mold  arrangement.resistant  gas 
turbine  blades  are  sometimes  made  of  single  crystals,  as 
shown in  Fig. 4.11c. Single-crystal  turbine blades are  more 
creep  resistant  at  high  temperatures  than  the  same  blades 
made  with  an  equiaxed  grain  structure  (Fig.  4.11a)  or  a 
columnar  grain  structure  (Fig.  4.11b)  because  at  high 
temperatures  above  about  half  the  absolute  melting 
temperature of a metal the grain boundaries become  weaker 
than the grain bodies. 

---

45 
 
 
Ko‘p hollarda metallar ishqorlar, kislota tuzlar ta’sirida bo‘ladi. 
 
Agarda  metallarga  ishqor,  kislota  va  tuzlar  ta’sir  etmasa,  bunday  metallar 
kislotaga, tuzga va ishqorga chidamli metallar deyiladi. 
Shakl  sifatida  chidamli,  gaz  turbinali,  pichoqlar,  ba'zan,  bir  kristall 
qilingan.[4.11c.]  Yagona-billur  turbinasi    mutlaq  yuqorida  yuqori  haroratlarda  bir 
equiaxed don tarkibida (Fig. 4.11a) yoki bir ustunli don tarkibida (Fig. 4.11b) bilan 
qilingan bir xil pichoq ortiq yuqori temperaturada chidamli ko'proq titrash bor bir 
metall harorati erish don chegaralari va  organlari zaifroq bo'ladi.
11