O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Prokatlash 
-
 
bunda qizdirilgan tayyormani prokatlash mashinasining qarama-qarshi 
tomonga  aylanuvchi  tsilindirik  juvalari  orasida  ezib  o‘tkazib,  ishlanadi.  Bunda 
tayyorlamaning  ko‘ndalang  kesim  yuzasi  kichrayib,  bo‘yiga  uzayadi.  Bu  usulda 
varaqali chiviqlar, turli kundalang kesimga ega bo‘lgan maxsulotlar tayyorlanadi. 
Ma’lumotlarga  qaraganda,  ishlab  chiqarilayotgan  po‘latlarning  80%  ortiqrog‘i, 
rangli metallarning 40-50% prokatlanadi. 
Prokatlash quyidagi usullarga bo‘linadi. 

---

 
204 
1.
 
Bo‘ylama  prokatlash-  bu  usulda  tayyorlama  prokat  stanining  qarama-qarshi 
tomoniga  aylanuvchi  juvalar  orasidan  ezib  o‘tkazilib,  ishlanadi.  Natijada 
uning ko‘ndalang kesmi kichrayib uzunligi ortadi (3-rasm, a). 
2.
 
Ko‘ndalangiga prokatlash bu usulda tayyorlama prokat stanining bir tomoniga 
aylanuvchi  juvalari  orasidan  ezib  o‘tkazilib  ishlanadi.  Bunda  tayyorlama 
juvalarining  aylanishi  tomoniga  qarama-qarshi  aylanib,  bo‘ylama  o‘qqa  tik 
yo‘nalishda plastik deformatsiyalanadi (3-rasm, b). 
Metallarni prokatlovchi mashinalarga prokatlash stanlari deyiladi. 4-rasm a va b 
da  prokatlash  stani  juvalarining  tekis  va  o‘yiqli  xillari  keltirilgan.  Tekis  silindrik 
juvalardan listlarni prokatlashda, juvalarning o‘yiqli xillari yordamida xar xil profilli 
sortamentlar  tayyorlashda  foydalaniladi. 4-rasm  v  va  g  da ochiq  va  yopiq kalibrlar 
ko‘rsatilgan.  3-rasm,  d  da  qo‘shtavrning  bo‘ylama  prokatlanishi  misol  sifatida 
keltirilgan. 
Prokat  stanlari  juvalarining  soniga  ko‘ra  ularni  ikki,  uch,  to‘rt  va  ko‘p  juvali 
xillarga ajratiladi 4-rasm.