O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti pedagogika va psixologiya kafеdrasi

Ego-psixologiya.
Ego-psixologiya psixoanalizning alohida yo‘nalishi. Asosiy planga Ego qo‘yilgan (Freyd asosan Id (Ono-u)ni o‘rgangan), shuningdek, diqqatni shaxsning atrofga moslashuvi, shaxs erkinligi, avtonomligi muammolari va shaxsiy mehnat xususiyatlariga qaratadi. Asosiy nomoyondalari Anna Freyd, X.Xartman, R.spits, M.Maler, E.Glouveri va E.Erikson.
Ego-psixologiyaning asosiy g‘oyalari bolalik psixoanaliziga asoslanadi. Dastlab Ego-psixoloiyaning 2 ta yo‘nalishi farqlangan: A.Freyd “Men (Ego)”ning himoya mexanizmini, E.Gartman egoning ikkilamchi jihatlari-ratsional fikrlash, ratsional harakat va boshqalar. Umumiy holda Ego shaxsning mustaqil kuchi sifatida ekanligi hisoblangan. Ego-psixologiyani A.Freydning shogirdi-E.Erikson o‘rgangan, rivojlanishni davrlashtirgan holda.
Xayns Gartman (1894-1970) – Venada aristokrat oilasida tug‘ilgan. Oilasi taniqli bo‘lgan. Vena universiteti tibbiyot fakultetida tahsil olgan, dastlabki kurslarida maqola yoza boshlagan. Dastlab klinikada psixatriyada ishlaydi. Keyinchalik nevrotik simptomlarni tushuntirish uchun nevrologik bilimlari etishmayotganigini anglab, psixoanalizni o‘rganadi. 30 yillarda o‘zining amaliyotini olib bora boshlaydi.
1947 yilda o‘zining maqolasida shunday yozadi: insonga yaroqli yordam berish uchun shuni bilish kerakki, normal psixik rivojlanish nima degani. Psixoanaliz shu paytgacha patologiyaning turlarini yaxshi izohladi, lekin hes kim norma nimaligini bilmadi. Gartman ta’kidlaydiki, Ego-psixologiya aynan insonning normal psixik rivojlanishini izohlaydigan sohasidir.
Dastlab X.Garman Ego va uning elementlari tuzilmasini quyidagicha aniqlaydi:
-himoyalarning kombinatsiyasi,
-Moslashuv (adaptatsiya),
- integratsiya va differensiatsiya.
Garmanning asosiy konsepsiyalaridan differensiallashmagan matritsalar konsepsiyasi, adaptatsi konsepsiyasi, avtomatizm konsepsiyasi, Ego sohasi konsepsiyasi va boshqalar.
Gartman Egoning tizimli tarkibini aniqlab,psixikaning xususiy rivojlanishini izohlaydi.U ta’kidlaydiki, psixika rivojalnishi differensiatsiya va integratsiya ritmida kechadi. Bu ikki jarayon butun hayot davomida almashinib turadi.
Differensiatsiya- bu funksiyalarning maxsuslashuvi.
Integratsiya- bu eski tarqoq funksiyalarning birlashuvi natijasidagi yangi funksiyalarning paydo bo‘lishi.
Gartman ta’kidlaydiki, 5-6 yoshlarda bola psixikasining tizimli elementlari shakllangan bo‘lib, keyingi davrlarda mavjud strukturani boyitilishi va chegaralanishi sodir bo‘ladi. CHegerelanish shunday ma’nodaki, u avtonom, boshqa odamlardan, sotsium, hodisalar va holatlardan mustaqil bo‘la boradi. SHunday qilib avtonom, mustaqil, stabil shaxs shakllanadi.
Gartman Freydning qismli bo‘linish konsepsiyasini boshqacharoq, chuqurroq o‘rganadi. Ularni bajaradigan funksiyalarini o‘rganadi.
Idning funksiyasi insonning bazaviy ehtiyojlari va qoniqishga intilishini bajaradi.
Super egoning funksiyasi axloqiy talablar doirasida ideal va qadriyatlar shakllanishida ko‘rinadi.
Egoning funksiyasi reallik bilan munosabatlar doirasida.Ego substruktura sifatida quyidagi asosiy funksiyalar to‘plamida aniqlanadi:

• 
  Mayllarga repressiv-oppozitsion (jazo-qarshi tomon) munosabatlarni ta’minlash,
  
• 
  Xarakterning shakllanishi,
  
• 
  Psixik hayotning tashkil etilishi (integratsiya va differensiatsiya).
  

Freyd Egoning rivojlanishida 2 omilni ko‘rsatadi: mayllarni bosimi, tashqi borliq, madaniyat, sotsiumning ta’siri.
Gartman yana bir omil borligini aytadi. U Egoning nasliy tavsifi yoki tug‘ma qurollanganlik (osnaщennost). Bola tug‘ilganda ba’zi patternlar nazoratni qo‘lga oladi. Masalan, mimik faollikka primitiv affektlar ko‘rinishida javob beruvchi patternlar. YOki faol harakatlar.