O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat univеrsitеti pedagogika va psixologiya kafеdrasi

Jarayonlarni tasniflash.Interiorizatsiya tushunchasi. Eksteriorizatsiya tushunchasi.
Xar qanday predmetli ish – xarakat bir kancha xarakatlardan tashqil topadi.
Biror faoliyatni bajarishdagi barcha xarakatlar kishi tomonidan nazorat qilinib to`zatilib boriladi. Nazorat qilish va xolatlarni to`zatish qobiliyatidan maxrum bo`lgan kasallar xatto eng oddiy ish-xarakatni ham muvoffakiyatli bajara olmaydi. Ular stakanni stoldan olishda, ogizga olib kelishda xatolarga yul kuyadilar.
Nazorat qanday yul bilan amalga oshiriladi? Bu sezgi organlari /ko`rish, eshitish, muskul sezgi va boshkalar/ orqali amalga oshiriladi. CHunki xar bir ish – xarakatni bajarayotganimizda barcha xarakatlarimizni ko`zimiz orqali yoki eshitish sezgimiz orqali tekshirib turamiz.
Albatta, xarakatni boshkarish va nazorat qilishda bosh miya ham katta rol uynaydi. Xar qanday xarakat o`zining oxirida oladigan natijasining maqsadiga karab boshkariladi va nazorat qilinadi. Bajarilgan xaraktning natijalari uning maqsadi nuktai nazaridan baxolanadi va to`zatiladi. Xar qanday ish xarakatni bajarishdan oldin uning modeli miyada tayyor bo`ladi, ana shu modelga karab u boshkariladi, olingan natija modelga karab baxolanadi.
Tashki real ish – xarakatdan ichki xolatga utishdagi bunday jarayon INTERIORIZATSIYA /ichki xolatga utish/ deyiladi. Xuddi shu kabi tashki predmetli faoliyatni ichki psixik faoliyatning eksteriorizatsiyasi natijasi deb karashimiz mumkin.
Malakalar biron ish – xarakatning mustaxkamlangan va avtomatlashgan yul va usullari bo`lib, bu yul va usullar, odatda murakkab ongli faoliyatni bajarishda kullanadi.
Malakalar avtomatlashgan xarakatlar sifatida ukish jarayonida ham, inson faoliyatining barcha turlarida ham katta ahamiyatga egadir. Malakalar maxsus zo`r berishsiz hamda ongli xarakatlarga nisbatan tez sodir bo`lishi tufayli, faoliyatning ayrim turlari va murakkab kunikmarlarning amalga oshirilishini engillashtiradi.
Mashq - kunikma hamda keraqli usul va xarakatlarni mustaxkamlash va takomillashtirish maqsadida ularni Ko`p marta takrorlashdir. Mashq jarayonida xarakatlar faqat mustaxkamlanibgina kolmay, balki o`zgaradi va anik, tez hamda puxta bajariladigan bo`ladi.
Mashqlar jarayonida kishining ixtiyoriy diqqati butun ishga ham, uning ayrim tomonlariga ham karatilgan bo`ladi. Bunda xarakatlarning tugri bajarilayotganligi, asosan, ko`z bilan nazorat qilinadi.