O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti

Chinnigulkabilar ajdodchaci (Caryophyllidae)
Ajdodcha vakillari o't o'simlik buta va daraxtlar bo'lib, barglari butun. Gullari ikki jinsli, kamdan-kam hollarda bir jinsli. Ko'pchilik vakillarida gul tojbarglar bo'lmaydi. Bulaming xarakterli belgilaridan biri urug'kurtakning bukilgan bo'lishi hicoblanadi. Chinnigulkabilar ayiqtovonkabilardan kelib chiqqan degan fikrlar mavjud. Ko'pchilik vakillari quruq iqlimga moslashgan. Lekin tog' zonalarida ayniqsa chinniguldoshlar oilasiga mansub o'simliklardan ko'plab uchratish mumkin. Ajdodcha 3 ta qabila, 650 turkumga mansub 11500 yaqin tumi o'z ichiga oladi.
Chinnigulnamolar (Caryophyllales) qabilasi Bu qabilaga 10 oila kiradi. Shulardan sho'radoshlar (Chenopodiaceae) oilasiga 1500 dan ortiq tur kirib, ular yer sharining barcha qit’alarida tarqalgan. Ayniqsa, O'rta Yer dengizi bo'ylarida, G'arbiy, O'rta va Markaziy Osiyo, Janubiy Afrika, Shimoliy Amerikaning preriyalarida, Janubiy Amerika pampaslarida hamda Avstraliya cho'llarida uchraydi. Ular o'tlar, ba’zan buta yoki kichik daraxtlar odatda sho'rlangan tuproqlarda hayot kechirishga moslashgan. Poyasi ko'pincha bugimli va sukkulent tipida bo'ladi. Oila vakillarining barglari oddiy, navbat bilan yoki karama-karshi joylashgan, yonbargchasiz, gullari mayda, kurimsiz. Ular xilma-xil murakkab tupgullami hosil etadi.
Chinniguldoshlar oilasi (Caryophyllaceae)oilaga 2000 dan ortik tur kiradi. Oila vakillari asosan o'tsimon o'simliklar, chala but alar bo'lib, barglari oddiy, butun, qarama-qarshi joylashgan. Gullari aktinomorf, gul a’zolari doira bo'lib joylashadi. Gul tuzilish formulasi Ca^.sjCo^sAs.ioGi.
Mevasi yong'oqcha yoki ko'sakcha. O'zbekistonda 130 turi o'sadi.
Chinnigul (Diauthus) turkumidan O'zbekistonda 10 turi, bo'ritikon (Acanthophyllum) turkumidan II tur, gipsofilla (Gypsophila) turkumidan 14 tur, smolyovka (Silena) turkumidan 29 tur tarqalgan. Bu oila vakillarida kuchli ta’sir etuvchi saponinlar mavjud. Saponinlar yetmak va gipsofillaming ildizlarida ko'p to'planadi. Oilaning ba’zi bir turlari manzarali o'simlik sifatida o'stiriladi.



4-rasm. Chinnigul gulining tuzilishi.