O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI....................................81-85 

 

 

 

 

---

4

 

 

KIRISH 

 

Mavzuning  dolzarbligi.  Hozir  davom  etayotgan  jahon  moliyaviy-iqtisodiy 

inqirozi  dunyo  mamlakatlarining  moliya-bank  tizimiga,  real  sektor  korxonalari 

faoliyatiga  jiddiy  ta’sir  ko’rsatdi.  Ushbu  salbiy  ta'sirning  oqibatlariga  barham 

bеrish  byudjеt,  fiskal  va  monеtar  siyosatlarning  mazmuniga,  taktik  maqsadlariga 

sеzilarli  darajadagi  o`zgarishlar  kiritilishiga  sabab  bo`ldi.  Ushbu  jarayonda 

Markaziy  bank  tomonidan  amalga  oshiriladigan  faol  pul-krеdit  siyosatini 

shakllantirish muhim o`rin tutadi. Buning sababi shundaki, birinchidan, pul-krеdit 

siyosati  makroiktisodiy  o`sish  barqarorligiga  bеvosita  ta’sir  ko`rsatadi; 

ikkinchidan,  pul-krеdit  siyosati  global  inqiroz  ta’sirida  likvidliligini  yo`qotib 

qo`ygan  banklarning  joriy  likvidliligi  va  to`lovga  qobilligini  tiklash  imkonini 

bеradi; uchinchidan, Markaziy bank pul-krеdit siyosati orqali inflyatsiya darajasiga 

bеvosita ta'sir kursatadi. 

Shu  sababli,  Markaziy  Osiyo  mamlakatlarida  inqirozga  qarshi  chora-

tadbirlar  dasturini  amalga  oshirishda  pul-kredit  siyosatini  takomillashtirishga 

alohida  e’tibor  qaratilmoqda.  Xususan,  O`zbekistonda,  joriy  bozor  kon’yukturasi 

keskin  yomonlashib  borayotgan  sharoitda  korxonalarning  tashqi  bozordagi 

raqobatdardoshligini  ta`minlash  maqsadida,  maxsulotlarni  eksport  qilayotgan 

korxonalarga  aylanma  mablag`larine  to`ldirish  uchun  Markaziy  bank  qayta 

moliyalash  stavkasining  70  foizidan  ortiq  bo`lmagan  stavkalarda  12  oygacha 

bo`lgan  muddatli  imtiyozli  kreditlar  berish  joriy  qilindi.  Bundan  tashqari, 

tadbirkorlik  faoliyatini  boshqarish  uchun  kichik  biznes  va  xususiy  tadbirkorlik 

subyektlariga  beriladigan  mikrokreditlar  yillik  foiz  stavkasi  amaldagi  5  foizdan  3 

foizga  tushirildi

1

.  Bu  esa,  o`z  navbatida,  pul-kredit  siyosatining  taktik 

maqsadlaridan  ichki  talabni  rag`batlantirish  maqsadida  foydalanish,  pul-kredit 

siyosati  instrumentlarining  moslashuvchanlik  darajasini  oshirish  zaruriyatini 

yuzaga keltiradi.

  

                                                           

1

 O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 10 noyabrdagi PF-4051-sonli «Mikrokreditbank» aktsiyadorlik 

tijorat  bankining  tadbirkorlik  subyektlarini  qo`llab-quvvatlash  borasidagi  faoliyatini  yanada  kengaytirish  chora-

tadbirlari to`g’risida»gi Farmoni. O`zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to`plami. - Toshkent, 2008. - №46. - 

B. 3-4. 

---

5

 

 

O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karomov inqirozga qarshi choralar 

dasturini  amalga  oshirishda  pul-kredit  siyosatining  muhim  ahamiyatga  ega 

ekanligini  ta`kidlab,  eksportyor  korxonalar  va  kichik  biznes  subyektlariga 

imtiyozli  kreditlar  berishni  rag`batlantirish,  ichki  talabni  rag`batlantirish  orqali 

investitsion harajatlarni moliyalashtirish hajmini oshirish zarurligini e’tirof etdilar

2

. 

Taxlillarimiz 

ko`rsatishicha, 

Markaziy 

Osiyo 

davlatlari 

Markaziy 

banklarining faol pul-kredit siyosatini shakllantirish borasida yechimini kutayotgan 

ayrim  muammolar  mavjud.  Ya’ni,  pul-kredit  siyosati  instrumentlarining 

moslashuvchanlik darajasi pastligicha qolayotganligini qayd etish mumkin. 

Jumladan,  O`zbekiston  Respublikasi  Markaziy  bankining  qayta  moliyalash 

stavkasi 2006-yildan 15 foiz darajasidan o`zgarmasdan, 2011 yilning 1-yanvaridan 

12 foizga tushirildi. Bundan tashqari, markazlashgan kreditlarning tijorat banklari 

passivlari  hajmida  past  darajada  qolmoqda.  2011-yilning  1-yanvar  holatiga, 

respublikamizning  yirik  tijorat  banklari  passivlari  hajmida  markazlashgan 

kreditlarning salmog`i atiga 1,4 foizni tashkil qildi

3

. 

Shunungdek,  mamlakatimizda  monetizatsiya  koeffitsienti  past  darajada 

qolmoqda. Xususan, 2010 yilning yakunida monetizatsiya koeffitsienti 21,0 foizni 

tashkil  qildi.  Xolbuki,  ushbu  koeffitsient  XVF  ekspertlari  tavsiyasiga  ko`ra, 

kamida 30 foiz bo`lishi kerak. 

Umuman olganda, Markaziy Osiyo mamlakatlari Markaziy banklarining faol 

pul-kredit  siyosati  shakllantirilishini  takomillashtirishga  qaratilgan  ilmiy  taklif  va 

amaliy  tavsiyalarni  ishlab  chiqishning  zarurligi  ushbu  dissertatsiya  mavzusining 

dolzarbligini belgilaydi.