hisobidan ochiq bozordan qimmatli qog`ozlarni sotib olishi va sotishi tushuniladi.
Ochiq bozorda amalga oshiriladigan operatsiyalarda katta miqdordagi xilma-xil
qimmatli qog`ozlar ishtirok etadi. Ularning eng asosiylari sifatida xazina
11
veksellari, foizsiz xazina veksellari, g`aznachilik majburiyatlari, Moliya Vazirligi
obligatsiyalari va Markaziy Bank tomonidan belgilangan boshqa qimmatli
qog`ozlarni ko`rsatish mumkin.
Ushbu qimmatli qog`ozlarning bir qismi pul bozoriga tegishli bo`lsa,
ikkinchi qismi kapitallar bozoriga tegishlidir.
Ko`pchilik rivojlangan horijiy davlatlarda, xususan, AQSH, Germaniya,
Buyuk Britaniya va Fransiyada Markaziy Bankning qimmatli qog`ozlarni
emitentning o`zidan bevosita sotib olishi ochiq bozor operatsiyasi hisoblanmaydi,
balki kreditlash hisoblanadi.
Ochiq bozor siyosatini amalga oshirishning keng tarqalgan vositasi
davlatning qimmatli qog`ozlar bilan ikkilamchi bozorda amalga oshiradigan
operatsiyalaridir.
Markaziy Bank ochiq bozorda operatsiyalar amalga oshirish yo`li bilan
bank tizimining rezervlariga ikki usul bilan ta`sir qilishi mumkin:
1. Agar Markaziy Bank kredit institutlarining ixtiyoridagi pul massasini
ko`paytirishni maqsad qilib qo`ygan bo`lsa, unda u, ochiq bozorda qimmatli
qog`ozlarni sotib oluvchi bo`lib qatnashadi. Bunda u qimmatli qog`ozlarga qat`iy
belgilangan kurs o`rnatishi va kurs o`sha darajaga yetkuncha taklif qilingan barcha
qimmatli qog`ozlarni sotib olish yo`lidan foydalanishi mumkin. Yoki taklif
qilingan paytdagi kursidan qat`iy nazar, ma`lum turdagi qimmatli qog`ozlarni sotib
olish miqdorini belgilash mumkin.
2. Agar Markaziy Bank bank tizimining rezervlarini kamaytirishni maqsad
qilibb qo`ygan bo`lsa, unda bozorda sotuvchi bo`lib ishtirok etadi. Bunday holatda
ham Markaziy Bank quyidagi imkoniyatlarga ega:
Markaziy Bank ma`lum kursni e`lon qilishi va qimmatli qog`ozlar kursi
o`sha darajaga yetishi bilan istalgan miqdordagi qimmatli qog`ozlarni sotish
majburiyatini olishi mumkin;
Markaziy Bank qo`shimcha tarzda ma`lum miqdordagi qimmatli
qog`ozlarni taklif qilishi mumkin. Siyosat bunday yo`sinda amalga oshirilganda
davlatning qimmatli qog`ozlardan keladigan daromadi ko`payadi. Buning
12
natijasida kredit institutlarining davlat qimmatli qog`ozlariga bo`lgan talabi ortadi,
oqibatta tijorat banklarining kredit resurslari imkoniyati kamayadi va bank
kreditining foiz stavkalari oshadi. Foiz stavkalarining shu yo`sinda o`sishi
Markaziy Bankni qoniqtirmasa, u yana qimmatli qog`ozlarni sotib olishi mumkin.
Hozirgi davrda ko`pchilik rivojlangan davlatlarda ma`lum turdagi qimmatli
qog`ozlarga nisbatan kursini belgilab qo`yish siyosati qo`llaniladi.
Ochiq bozor siyosatining iqtisodiyotni tartibga solish vositasi sifatidagi
muhim afzalliklaridan biri shundaki, uning natijasida tijorat banklari tomonidan
jamg`armalarga to`lanadigan va kreditlardan olinadigan foiz stavkalariga ta`sir
ko`rsatish mumkin. Ta`sir mexanizmi quyidagicha: Markaziy Bank iqtisodiyotning
nobank sektoridagi institutlari bilan ochiq bozor operatsiyalarini amalga oshirishda
pul bozorini tartibga solish maqsadini ko`zlamaydi. Ayni vaqtda bunday
operatsiyalar kredit institutlarining likvidliligiga va foiz stavkalariga ta`sir qiladi.
Shunday qilib, Markaziy Bank nobank sektorning institutlariga qimmatli
qog`zolarni sotishda yuqori foizlar belgilash yo`li bilan banklarning jamg`armalar
bo`yicha to`laydigan foiz stavkalariga ta`sir ko`rsatadi.
Jahon tajribasi shuni ko`rsatadiki, moliya bozorlari rivojlangan va
rivojlanayotgan davlatlarning markaziy banklari davlat qimmatli qog`ozlar bozori
vositasidan pul-kredit siyosatini amalga oshirish va o`z milliy valyutalarining
barqaorligini ta`minlash uchun foydalanadilar. Tijorat banklarining qimmatli
qog`ozlar portfelida davlat qisqa muddatli obligatsiyalari katta ulushni tashkil
etishi qimmatli qog`ozlar bozori rivojlanayotganligidan va xususan unda kredit
institutlari faol ishtirok etayotganligidan dalolat beradi.
Markaziy Bankning monetar siyosati ta`sirchanligini oshirish uchun
Markaziy Bankning ochiq bozor operatsiyalarini rivojlantirish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: 
