O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent Moliya instituti

Financial times 
―unit–linked‖ investitsion polislarinig 
imkoniyatlari boshqa daromadli polislardan ancha yuqori bo‗lib, ammo ularda 
tavakkalchilik havfi ustunroqdir. Investitsion polislar bo‗yicha sug‗urtachi sug‗urta 
qilingan mablag‗dan yuqori bo‗lgan mablag‗ni yoki sug‗urta qilgan mablag‗ 
ko‗rsatkichidan ancha past bo‗lgan mablag‗ni olishi mumkin. Daromad arafasida 
imzolangan sug‗urta mablag‗i to‗lov mablag‗idan kam bo‗lmasligi shart, ammo 
bonuslarning ko‗rsatgichi yuqori bo‗lmasligi mumkin.
 
Oxirgi paytlarda sug‗urta kompaniyalari qo‗shma operatsiyalarni to‗g‗ridan-
to‗g‗ri hamda daromad ishtirokchisi nomli operatsiyalarni amaliyotlarida qo‗llay 
boshladi. Sug‗urta kompaniyalari sug‗urta qiluvchi mijozlariga yunitlangan ya‘ni 
foyda ishtirokchisi nomli polislarini taqdim qila boshladilar. Bu polislar – yunitlar 
fondlar bilan bog‗liq bo‗lib, sug‗urta qiluvchi kompaniya o‗z mijozlariga 
yunitlarning narxini mijozlar to‗lab quygan narxdan tushib qolmasligini kafillab 
berar edi. 
Umrboqiy sug‗urta investitsion polislari ikki xil bo‗ladi, bir zumli va doimiy 
daromadli. Birinchi turdagi shartnoma sug‗urtalangan bond deyiladi. Bu 
investitsion shartnomaning oddiy ko‗rinishidagi shaklidir. Bondlar umrbod 
sug‗urta asosida imzolanib, sug‗urtalanuvchi shaxs bu bondni sug‗urta hodisasi 
ro‗yoga chiqguncha istagan vaqt ushlab turishi mumkin. Daromad tanlangan 
fondning yunitlarini to‗lash uchun ishlatilishi mumkin. Yunit narxi daromad 

---

150 
kunidagi belgilab quyilgan narxga bog‗liq bo‗ladi. Polis istagan vaqtda naqd 
mablag‗iga aylantirilishi mumkin. Polisning sotilish narxi yunitlarning sotuv 
kunidagi narxlariga teng bo‗ladi. Sug‗urta qiluvchi shaxs shartnoma amal qilish 
muddatida yangi kirimlarni kiritishi mumkin. Sug‗urtachi quygan mablag‗larga 
yunitlar sotib olinib, sug‗urtachining polisiga ushbu yunitlar qo‗shib quyiladi. Har 
yili bir qism yunitlarni kirim sifatida olsa bo‗ladi. Oxirgi vaqtlarda sug‗urta 
qiluvchi kompaniyalar bondlarni kirita boshladi. Bu bondlar sug‗urta qiluvchi 
shaxslarga dividend yoki renta ko‗rinishidagi daromad to‗lovidir. Bunday 
ko‗rinishidagi daromad to‗lovi har olti oy davomida beriladigan bo‗ladi. 
Sug‗urta hodisasi sodir bo‗lgan vaqtda (sug‗urta qiluvchi shaxsning qazo 
bo‗lish holati), sug‗urta mablag‗i merosxo‗rlarga to‗lab beriladi. Sug‗urta mablag‗i 
yunitlarning narxiga teng bo‗ladi. Yunitlar inson yoshiga moslashtirilgan bo‗ladi. 
Masalan: 
-
60 yoshdan yuqori bo‗lgan shaxslarga 101% yunitlar narxi to‗lanadi; 
-
50 yoshi atrofida bo‗lgan shaxslarga 120% to‗lanadi; 
-
30 yoshga kirgan shaxslarga 200% to‗lanadi. 
Umrbod sug‗urta investitsion polislari shartnomada belgilangan 
mablag‗gacha doimiy ravishda yunitlarni yig‗ish usuliga asoslangan bo‗ladi. 
Sug‗urta qiluvchi shaxs qazo bo‗lgan holatida ikki hil mablag‗ turining eng 
yuqorisi; shartnoma asosidagi sug‗urta mablag‗i yoki yunitlarning sotib olingan 
narxi to‗lab beriladi. 
Sug‗urtalanuvchining foydada ishtirok etmaslik qo‗shma sug‗urtasi
qo‗shma sug‗urtaning asos shakli bo‗lib, qazo holatida yoki shartnoma muddati 
tugaganidan so‗nggina qayd qilingan va kafillangan mablag‗lar to‗lanadi. Sug‗urta 
mablag‗i bir xil yoki turli xil bo‗lishi mumkin. Qazo holatidagi to‗lovlar, hali 
hayot holatidan ko‗ra ancha yuqori to‗lanadi. Sug‗urta mablag‗lari qazo holatida 
tezda; shartnomada belgilangan muddat tugab qolib sug‗urtalanovchi hali hayot 
bo‗lganida bu holdagi to‗lovlar ancha kechiktirib beriladi. Muddat cho‗zib turilgan 
holatda, sug‗urtachi faqatgina shartnomada qayd qilingan muddatdan so‗ng 

---

151 
quyilgan mablag‗ni to‗lab beradi. Bu holatda sug‗urtalanuvchining qanday holatda; 
hayot yoki qazo bo‗lishi ahamiyatga olinmaydi. 
To‗lab quyilgan qo‗shma sug‗urtaning foydasi, sug‗urtachi tomonidan 
shartli ravishda 3 bo‗lakga bo‗linadi.