O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Marketing funksiyasi tarkibi 

 

Marketing 

tadqiqotlari 

Ichki va tashqi muhit tahlili, xalqaro bozorlar tahlili, sotuv bozorlari, 

kapital bozorlari, moddiy va mehnat resurslari bozorlari tahlili, sanoat 

tarmoqlari tahlili, sotuvlar tahlili, iste’molchilar talablarini o‘rganish, 

tovar tarqatish kanallari tahlili, reklama faoliyatining tahlili, tovar va 

uning qadog‘i tahlili, axborot to‘plash va tahlil qilish, marketing 

operatsiyalarini o‘rganish, marketing–miks kompleksi tadqiqoti, 

raqobatchilarni o‘rganish, benchmarking, talab va sotuv hajmining 

istiqbolini belgilash va h.k. 

Mahsulot 

assortimentini 

rejalashtirish 

siyosati 

Tovar siyosatini ishlab chiqish, ishlab chiqarishning mahsulotlar 

assortimentini ishlab chiqarish va aniqlash, mahsulot sifati va uning 

raqobatbardoshlik ko‘rsatkichlarini kuchaytirish, yangi mahsulot 

ishlab chiqarish va boshqalar. 

Sotishva 

taqsimlash 

Tovarlarni sotish va taqsimlash siyosatini ishlab chiqish, samarali 

sotuv kanallarini tashkil etish, sotuv kanalarini tanlash, yuklarni 

saqlash, tashish, transportirovka qilishni tashkil qilish, savdo 

aylanmasi va budjetini aniqlash, sotuv hajmi va tovarlar oqimini tahlil 

qilish. 

Reklama va 

sotuvni 

rag‘batlantirish 

Reklama va sotuvni rag‘batlantirish siyosatini ishlab chiqish, sotuvni 

rag‘batlantirish mexanizmlari samarasini asoslash, savdo agentlari 

harakatlarini muvofiqlashtirish, tovar harakati jarayonida yangi 

internet texnologiyalar va elektron savdo samarasini asoslash, 

xaridorlar va iste’molchilar xaridini rag‘batlantirish, firmaning ichki 

reklamasini tashkil qilish, sotish bilan shug‘ullanuvchi ishchi 

xodimlarni rag‘batlantirish, omma bilan aloqalarni rivojlantirish. 

Narx 

shakllantirish 

Narx shakllanishining taktika va strategiyasini ishlab chiqish, tovar 

hayotiylik davrining turli bosqichlarida turli bozorlar uchun narx 

matritsasini ishlab chiqish, joriy narxlarning o‘zgarish mexanizmini 

ishlab chiqish, raqobatchilar narxi tahlili, yangi tovarlar narxini 

belgilash va h.k. 

Marketing-

menejment 

Marketingni boshqarishni tashkil etish, kontrolling, marketing xizmati 

tarkibiy qismini ishlab chiqish, marketing faoliyatidagi qarorlarni 

optimallashtirish, audit-marketing, marketing xizmati faoliyatining 

samarasini baholash. 

 

Marketing faoliyati funksiyasi esa keng qamrovli bo‘lib, u quyidagi 

funksiya osti vazifalarini o‘z ichiga oladi. 

44 

 

•  Tashqi muhit tahlili. 

•  Ishlab chiqarish dasturlarini muvofiqlashtirish va firmaning 

ishlab chiqarish salohiyatini tahlil qilish. 

•  Bozor va iste’molchilarni o‘rganish. 

•  Tovar siyosatini o‘rganish. 

•  Tovar harakati va sotuvni shakllantirish. 

•  Bozorda firma maqsadlari va strategiyasini asoslash. 

•  Marketing faoliyatini boshqarish. 

•  Marketing faoliyati vazifalari samarasini baholash. 

•  Firma mahsulotlari va xizmatlarini ekologik sof va ijtimoiy-etik 

normalarga mos kelishini ta’minlash. 

Marketing faoliyati funksiyalarining keng qamrovligi va ulardan 

qaysi vaqtda foydalanish kerakligi juda ko‘p omillarga bog‘liq. 

Jumladan, mahsulot ishlab chiqarish hajmi, ishchilar soni, asosiy fondlar 

tarkibi, tashkiliy boshqaruv strukturasining takomillashganligi, 

moliyaviy ta’minlanganlik va hokazo. Amaliyotda marketing faoliyati-

ning funksiyalari ko‘p omillarga bog‘liq bo‘lib, firmaning konkret davr 

ichidagi texnik – iqtisodiy ko‘rsatkichlariga qarab u yoki bu vazifani 

bajarish maqsad qilib qo‘yiladi. Korxona marketing xizmatida ko‘proq 

quyidagi funksiyalar bajariladi: 1-marketingni tashkil qilinganlik 

darajasini baholash; 2-marketingni rejalashtirish; 3-marketingni tashkil 

qilish; 4- sotuv;  5- reklama; 6-yangi tovarni ishlab chiqish.  

Hozirgi sharoitda marketing funksiyasi tobora kengayib, uning 

integrallashgan, ya’ni firmaning barcha bo‘limlari bilan muvofiqlashgan 

funksiyasi shakllanmoqda. Buning tub ma’nosi shundan iboratki, 

firmadagi barcha funksiyalar asosiy maqsadga erishish uchun 

yo‘naltirilgan va bir — biri bilan chambarchas bog‘liq bo‘lishi kerak. 

Marketingning integrallashgan funksiyasi firma barcha bo‘limlari 

funksiyalari bilan muvofiqlashgan va firmaning samaradorligini 

ta’minlashga yo‘naltirilgandir. 

 

2.3. Bozor faoliyati strategiyasi va taktikasini ishlab chiqish 

bo‘yicha marketingning vazifalari 

 

Firmaning maqsadiga mos ravishda turli marketing konsepsiyalari 

ishlab chiqiladi. Istiqboldagi rivojlanish strategiyasi belgilanadi. Korxo-

naning tashkiliy strukturasi mukammallashtiriladi. Tovarni samarali 

sotish kanallari aniqlanadi va tanlanadi. Korxonaning atrof-muhit bilan 

45 

 

bog‘liq bo‘lgan vazifalariga quyidagilar kiradi: ishlab chiqaruvchi o‘z 

mahsulotlari bilan iste’molchiga zarar yetkazmasligi, atrof-muhitni 

ifloslantirmasligi, ekologik sharoitga salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi shart. 

Yuqorida sanab o‘tilgan vazifalar bilan birga marketing axborot 

bazasini shakllantirish, ulardan to‘g‘ri foydalanish va maqsadga erishish 

muhim hisoblanadi. 

Shunday qilib, marketingning bosh vazifasi firmaning potensial             

imkoniyatlarini miqdoriy jihatdan to‘g‘ri baholab bozordagi talabga 

taklifni moslashtirishga harakat qilishdir. Bozor faoliyati strategiyasi va 

taktikasini ishlab chiqish bo‘yicha marketingning uchta o‘zaro bog‘liq 

vazifalari mavjud (1986-y. Meffert tomonidan tavsiya qilingan): 

•  Bozor bilan bog‘liq bo‘lgan talabni tartibga solish vazifalari. 

•  Firma va korxona faoliyatiga bog‘liq vazifa. 

•  Tashqi muhit va ijtimoiy tashkilotlar bilan bog‘liq vazifalari. 

Marketing vazifalari ma’lum ketma-ketlikda firmaning maqsadlari-

ga muvofiq ravishda shakllanadi. 

2.3 - jadval  

Bozor maqsadlariga tegishli marketing vazifalari 

 

 

Marketingni boshqarish jarayonidagi asosiy tadbirlar: 1. MT-

marketing tadqiqoti; 2. S-segmentlash, MST-maqsadli segmentni 

tanlash; 3. TS-tovar siyosati; 4. NS-narx siyosati; 5. SS-sotish(savdo) 

siyosati; 6. KS- kommunikatsion siyosat; 7. Nazorat (N), ya’ni teskari 

aloqa vositasida natijalarni baholash; 8. Marketing strategiyasi va 

taktikasini qayta ko‘rib chiqish va yaxshilash. 

TALAB 

KONYUNKTURASI 

MARKETINGNING  

VAZIFALARI 

To‘liq talab 

Talabni bir me’yorda qondirish 

Tushayotgan talab 

Talabni shakllantirish 

Yashirin talab 

Talabni rivojlantirish 

To‘xtayotgan talab 

Talabni jonlantirish 

Tebranuvchi talab 

Talabni sinxronlashtirish 

Haddan ortiq talab 

Talabni tartibga solish 

46 

 

Marketing faoliyati natijasida turli qarorlar qabul qilishga to‘g‘ri 

keladi. Alternativ yechimlar yoki qarorlar va ular yechimining ko‘pligi 

eng maqbul, optimal, ya’ni samarali yechimni qabul qilishni talab etadi. 

Marketing faoliyati jarayonida iste’molchi, ishlab chiqaruvchi, 

ta’minotchi, buyurtmachi va shunga o‘xshash marketingning muloqot 

auditoriyasidagi obyektlar bilan o‘zaro ta’sir va aks ta’sirda bo‘lgani 

sababli u yoki bu masala bo‘yicha qarorlar qabul qilish juda ko‘p tashqi 

omillarga bog‘liq bo‘ladi. Shuning uchun marketingda qaror qabul qilish 

murakkab boshqaruv qarorlarini qabul qilish bilan tengdir. 

Marketing qarorlarini qabul qilishning murakkabligi quyidagilar 

bilan izohlanadi. 

•  Tadbirkorlik sohasida qabul qilingan bir qarorning turli firmalar 

uchun turli natijalar berishi. 

•  Marketing tizimining ko‘p qirrali ekanligi uchun turli 

mezonlarni qabul qilish va optimallashtirish juda murakkab. 

•  Biror qaror qabul qilish uchun turli rahbarlarni, mas’ul 

xodimlarni, turli korxona va xizmat ko‘rsatish strukturalarini va 

boshqaruv organlarini jalb etish zarur. 

•  Qaror ishlab chiqish va uni qabul qilish qisqa vaqt ichida 

bajarilishi zarur. 

•  Qabul qilingan qarorlar natijalari albatta tez ko‘zga ko‘rinmaydi, 

buning uchun ma’lum vaqt kerak bo‘ladi. 

2.4 - jadval  

Marketing-menejmentda muammoni hal qilish jarayoni 

 

Jarayon 

bosqichlari 

Jarayon obyektlari 

Misollar namunalar 

Situatsion tahlil; imkoniyatlar, 

xavf-xatarlar, tashqi muhit 

Ish vaqti, ekologiya 

Rejalashtirish 

Kuchli-kuchsiz tomonlar Marketing, 

personal 

Maqsadlar, talab etilgan holat 

Xarajatlarni yopishga, bozor 

ulushi, tovar aylanmasi 

Qarorlar 

Strategiyalar: imkoniyatlarga 

yo‘naltirilganlik 

Kooperatsiya, liderlik narx-

navoda 

Amalga oshirish 

Bajarish vositalari: o‘tkazish, 

muvofiqlashtirish, 

optimallashtirish 

Marketing-miks budjet, reklama, 

rejasi 

Nazorat 

Natijalar: samarali yondashilgan, 

egiluvchan. 

Rivojlanish vaqti xodimlarning 

qoniqarligi. Shaxsiy kapitalning 

o‘sishi 

47 

 

Marketing funksiyalari evolyutsiyasi marketing bo‘yicha quyidagi 

mutaxassislarning zarurligini amaliyotda shakllantirdi. Taraqqiy etgan 

davlatlarda marketing sohasi bo‘yicha keng tarqalgan 10 ga yaqin 

mutaxassisliklar turli firma va kompaniyalarda yuqori ish haqi olib 

faoliyat ko‘rsatadilar. Bular reklama va omma bilan aloqalar bo‘yicha 

direktor – 500 - 4700 AQSh dollari, marketing bo‘yicha direktor -1000-

5300, marketolog – 800-1500, brend – menejer – 800-3000, reklama 

bo‘yicha menejer – 800-2000, omma bilan aloqalar - PR – 800-3000, 

media-planer – 700-2000, kreativ direktor – 1600-4000, media – bayer – 

800-2000, kopirayter – 700-1500AQSh dollarida maosh olishi mumkin. 

Marketingni boshqarish talabni boshqaruv jarayonida muam-

molarni hal etish, marketing faoliyatining samarali tadbirlarini o‘tkazish 

orqali ma’lum siyosatni olib borish, vaziyatli tahlil, maqsadlarni 

aniqlash, strategiyani ishlab chiqish, tartibga solish vositalarini tanlash, 

natijalarni nazorat va tahlil qilishdan iboratdir. Marketingni boshqarish-

ning asosiy mazmuni bu qarshi talab, talabning yo‘qligi, yashirin talab, 

pasayuvchi talab, doimy bo‘lmagan talab, to‘liq talab, ortiqcha talab, 

ratsional bo‘lmagan kabi talablarni boshqarish demakdir. 

Marketing-menejment konsepsiyasi tadbirkorlik faoliyatining asosiy 

g‘oyalar tizimi, instrumentariysi (yo‘llanmasi, vositalari), atrof-muhit 

tahlili va undan kelib chiqqan holda strategiyani ishlab chiqish, amalga 

oshirish va nazoratdir. Marketingni boshqarish konsepsiyasining asosiy 

elementlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: 

-Tadbirkorlik, atrof-muhit, madaniyat, siyosat, bozorlar, tarmoqlar, 

raqobatchilar. 

-Siyosatning shakllanishi (konsepsiya, model, maqsadlar, strategiya-

lar). 

-Siyosatni amalga oshirish (rejalar, budjet, marketing tadbirlari). 

-Siyosat nazorati (natijalar tahlili, obyektiv va subyektiv o‘zgarish-

larni tahlil qilish va baholash). 

Har qanday korxona yoki firmaning tarkibiy boshqaruv strukturasi 

uning faoliyat yo‘nalishini, ixtisoslashuvini, qo‘yilgan maqsadlarga olib 

borish yo‘lini belgilashda muhim ahamiyatga ega. Struktura ish joylarini 

va lavozimlarni belgilaydi. Firma o‘z ishlab chiqarish rejasi, mahsulot 

turi, qadoqlanishi, sotishni tashkil etishva sotuvdan keyingi xizmat kabi 

faoliyatiga qarab strukturasini tuzadi. Optimal tuzilgan, tizimga solingan 

struktura ko‘p jihatdan samaralifaoliyat garovidir. Funksional struktura 

48 

 

har bir boshqaruv pog‘onasida ma’lum vazifalarni bajarishni, bo‘limlar 

va boshqaruvbosqichlarida muvofiqlikni talabetadi. 

Tadbirkorlik sohasida marketing – menejment talab va taklif 

o‘rtasida yuzaga keladigan vaziyatlarni tartibga soluvchi mexanizm 

sifatida namoyon bo‘ladi. Iste’molchilar xulq – atvorini tahlil qilish 

natijasida faoliyatni tartibga solish, talabni boshqarish, yangi talab 

turlarini shakllantirish, o‘zgarib turuvchi konyunkturaga ta’sir ko‘rsatish 

marketing –menejmentning vazifasidir. 

Marketing-menejment samarasi faoliyatning iste’molchiga va 

bozorga yo‘naltirilganligi bilan belgilanib, marketing rejasida to‘g‘ri 

strategiya va taktika qo‘llanilishiga bog‘liq. 

Istiqbolni belgilash bosqichida yuqoridagi tahlil materiallari asos 

bo‘ladi. Xaridorlar va raqobatchilar xatti-harakatidagi tendensiyalar 

aniqlanib, yangi bozorlar, sotuv kanallari tanlanadi. Bo‘sh bozor 

segmentlarida faoliyat yuritish uchun yangi faoliyat turi bilan shug‘ul-

lanish ham raqobat afzalligini qo‘lga kiritishning samarali yo‘lidir. 

Strategik marketing bosqichida uzoq muddatga mo‘ljallangan 

rejalar asoslanadi. Iste’molchilar va bozor segmentlarini to‘g‘ri tanlash, 

bo‘sh bozor tokchasida o‘z ulishini shakllantirish firmaning uzoq vaqt 

mustahkam bozorni egallashiga yordam beradi. Firma o‘z raqobatchilari 

va savdo agentlari, tashkilotlari bilan samarali munosabatlarni 

shakllantirib, biz nimaga erishmoqchimiz, savoliga javob berishi kerak. 

Bu davrda tegishli marketing tadbirlari ishlab chiqariladi va amalga 

oshiriladi. Marketing – miksning elementlaridan qaysi biriga e’tibor 

kuchaytirilishi kerakligi aniqlanadi. 

Strategiya va marketing – miksni amalga oshirish bosqichida uning 

natijalari samarasi tahlil qilinib, nazorat va baholash ishlari olib boriladi. 

Firma o‘z maqsadiga erishdimi, talab va taklif o‘rtasidagi farqni qanday 

qilib tartibga solish, muvofiqlashtirish kerak, deb fikr – mulohazalar va 

konkret qarorlar qabul qilinadi. 

F.Kotlerning fikricha, marketing-menejment jarayoni quyidagilar-

dan iborat. 

-Bozor imkoniyatlari tahlili. 

-Maqsadli bozor segmentlarini tanlash. 

-Marketing kompleksini ishlab chiqish. 

-Marketing tadbirlarini amalga joriy etish. 

Marketing-menejmentda boshqaruv qarorlari quyidagi yo‘nalish-

larda bo‘lishi mumkin: 

49 

 

Tahlil. Tahlil bosqichida marketing elementlarining strategik va 

taktik muammolari tahlil qilinadi, bularga atrof – muhit, xaridorlar, 

raqobatchilar, savdo jarayoni kiradi. Tahlil natijasida firmaning mavjud 

sharoitda raqobatchilarga nisbatan kuchli va kuchsiz tomonlari tadqiq 

qilinadi va keyingi faoliyat yo‘nalishlariga o‘zgartirishlar kiritilishi, yoki 

taktik tadbirlar o‘tkazilishi va mavjud strategiyaga aniq o‘zgartirishlar 

kiritilishi mumkin. Bularga: 

-  Marketing konsepsiyasi va axborot tizimini, benchmarking, 

marketing qarorlarini qo‘llab – quvvatlash, marketing tadqiqotlari holati 

tahlili.  

-  Marketing tashqi muhiti  – makro va mikro muhit omillari 

tahlili. 

-  Iste’mol bozorlari va xaridorlar xulqi — xarid qilish modeli, 

sotib olish haqida qaror qabul qilish, xaridorlar xulqiga ta’sir etuvchi 

omillar tahlili. 

-  Korxonalar va tashkilotlar bozori tahlili, davlat korxonalari 

bozori tahlili (maktablar, kasalxonalar, bog‘chalar, ta’lim muassasalari 

va boshqalar). 

-  Raqobatchilarni aniqlash, ularning soni, bozordagi ulushi, 

potensial imkoniyatlari, ular strategiyasi, kuchli va kuchsiz tomonlari, 

ular bilan o‘zaro ta’sir munosabatlari, iste’molchilarga va raqobat-

chilarga yo‘naltirilgan strategiya tahlili. 

Maqsadli bozorni tanlash. 

-  Bozor talabini hisoblash va istiqbolini belgilash. 

-  Bozor segmentlarini aniqlash va maqsadli bozorlarni asoslash. 

-  Strategiyalarini asoslash va marketing takliflari istiqbolini 

belgilash. 

-  Ta’minotchilarni aniqlash, raqobat afzalliklarini aniqlash, 

firmaning bozorda pozitsiyasini aniqlashda kommunikatsion tadbirlarni 

tanlash, raqobatning tabaqalanishini tahlil qilish. 

-  Bozor liderlari, innovatorlar uchun marketing strategiyalarini 

ishlab chiqish. 

-  Global bozor uchun strategiya ishlab chiqish, global marketing-

ning tashqi muhitini baholash, xorijiy bozorlarga chiqish haqida qaror 

qabul qilish, marketing xizmati strukturasi va uni takomillashtirish 

haqida qaror qabul qilish. 

-  Narx – navo strategiyasi va dasturlarini ishlab chiqish, narxning 

egiluvchanligini ta’minlash. 

50 

 

Yangi tovar va xizmatlarni ishlab chiqish, sinovdan o‘tkazish, 

ishlab chiqarishga joriy etish. 

-  G‘oyalarni amalga oshirish, tovarni yangilash konsepsiyasini 

amalda tekshirib ko‘rish. 

-  Yangi tovarni ishlab chiqish, bozorda iste’molchilarning fikrlari-

ni bilish uchun testlar o‘tkazish, xaridorning yangi tovarni tan olganini 

o‘rganish. 

-  Tovar hayotiylik davrini boshqarish. 

-  Tovar assortimentini boshqarish. 

-  Servis sohasi tadbirkorligini boshqarish, mavjudva istiqboldagi 

xizmat turlarini tasniflash, xizmatlar xarakteristikasini tahlil etish, 

xizmat sohasida marketing strategiyasini ishlab chiqish, xizmatlarni 

boshqarish. 

Tovar va xizmatlar tarqatish kanallarini tanlash va boshqarish. 

-  Kanal strukturasi haqida qaror qabul qilish. 

-  Kanallarni boshqarish haqida qaror qabul qilish. 

-  Marketing kanallari dinamikasi tahlili. 

-  Tovar tarqatish kanallari tizimida o‘zaro ta’sir va aloqalar 

jarayonini o‘rganish. 

-  Chakana va ulgurji savdoni boshqarish, savdo personallarini 

takomillashtirish. 

Marketing tizimida kommunikatsion jarayonlarni boshqarish. 

-  Kommunikatsiya strategiyasi va tovarni siljitish, ya’ni harakatga 

keltirish strategiyasini ishlab chiqish. 

-  Hamkorlar, iste’molchilar, raqobatchilar bilan samarali muno-

sabatlar tizimini ishlab chiqish. 

-  Multimedia kompaniyalarining optimal qarorlarini ishlab 

chiqish, reklama maqsadlarini tasdiqlash, reklama budjetini aniqlash, 

reklama vositalarini tanlash, reklama samarasini baholash. 

-  Bevosita marketing dasturini ishlab chiqish, sotuv va pablik 

rileyshenz (omma bilan aloqalar)ni optimallashtirish. 

Marketing qarorlarini amalga oshirish, baholash va nazorat 

qilish. 

Kompaniyani tashkil etish. 

-  Marketingni tashkil etish. 

-  Marketing qarorlarini samarasini baholash. 

-  Marketing faoliyati nazorati va auditi. 

Firma marketing menejmenti uzoq va qisqa muddatga mo‘ljallangan 

boshqaruv qarorlarini shakllantirib, firmaning barcha bo‘limlarida 

marketing dasturlarini amalga oshirilishini nazorat qiladi va samarasini 

51 

 

baholaydi. Marketing menejment tizimida boshqaruv ta’siri turli 

yo‘nalishlarda aks etadi. Boshqaruv obyektiga, boshqaruv jarayoniga va 

funksiyalarga ta’sir etishi mumkin. Boshqaruv jarayoniga va firma 

bo‘limlari funksiyalariga ta’sir ham o‘ziga xos xarakterga ega. Firmani 

boshqarishning marketing siyosati o‘z strategiyasiga ega bo‘lishi kerak. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1-rasm. Marketing – menejmentning strategiya va taktikasi 

 

Marketingni tashkil qilish tuzilmasi va shakllari korxona tushib 

qolgan vaziyatning turli xil omillari va sharoitlariga bog‘liq. Bunday 

omillarga quyidagilar kiradi: 

1. Korxona maqsadlari, ya’ni texnik-iqtisodiy nuqtayi nazardan 

tashkil qilish vazifalarning bajarilishini ta’minlashi, korxonani bosh-

qarishning yengillashtirilishi muvofiqlashtirish muammolarini kamay-

tirishi. Shu bilan birga tashkil qilishning uyushqoqligini, xodimlarni o‘z 

Marketing-Menejment 

Strategik marketing-

menejment 

Taktik marketing-

menejment 

-Marketing muhiti tahlili 

-Marketing –miks instrumentini 

strategik rejalashtirish 

-Marketing tizimining rivojlanish 

strategiyasi 

-O‘zaro ta’sir va  muvofiqlashtirish 

strategiyasi 

-Motivatsiya strategiyasi 

-Strategik nazorat 

-Bozorni o‘rganish 

-Marketing –miks operativ 

tadbirlarni rivojlantirish 

-Marketing faoliyatini tashkil qilish 

-Bozordagi harakat taktikasi 

-Motivatsiya taktikasi 

-Nazorat 

-Audit 

 

Firmani boshqarishning marketing siyosati 

Marketing sohasida strategik 

qarorlarni boshqarish 

Marketing sohasida taktik 

qarorlarni boshqarish 

52 

 

ijodiy salohiyatlarini amalga oshirishlariga qiziqishlarini ta’minlashi 

kerak. 

2. Ichki va tashqi muhit sharoitlari. Tashqi sharoitlarga quyidagilar 

kiradi: raqobat, sotishning tashqi kanallari, bozorlar soni va sig‘imi, 

xarid qobiliyati, huquqiy me’yorlar, siyosiy va ijtimoiy munosabatlar.  

Ichki sharoitlarga quyidagilar kiradi: korxonaning kattaligi va uning 

yoshi; mahsulotlarning soni va turli — tumanligi; xodimlarning mala-

kasi, moliyaviy salohiyati, mavjud sotish kanallari. 

Marketingning tashkil etilishi quyidagi shakllarda bo‘lishi mumkin:  

- marketing xizmatining maxsus vazifalari — bozorni o‘rganish, 

tovar harakati, baho, talabning shakllanishi, sotishni rag‘batlantirish va 

boshqalarning bajarilishini uyushtirish shaklida; 

- marketing vazifalarini korxona (firma) tovarlari yoki ular guruhlari 

bo‘yicha bajarish tarzida;  

- marketing vazifalarini bozorlar (ichki, regional, tashqi) bo‘yicha 

ijro etish shaklida. 

Marketing bo‘yicha qaror qabul qilish jarayoni ikki bosqichdan 

iborat. 

1-qarorning tayyorlanishi (marketolog). 

2-qarorning qabul qilinishi (menejer, tadbirkor).  

Marketing bo‘yicha qaror qabul qilish uzoq davom etadigan va 

murakkab jarayondir. Qarorlarda qo‘yiladigan masalalar tizimli tahlil, 

qaror qabul qilish nazariyasi, ehtimollar nazariyasi, operatsiyalar 

tadqiqoti kabi usullar bilan yechiladi. Yechimlar tahlil qilinib eng maq-

bul yechim varianti qabul qilinadi. 

Qaror qabul qilish nazariyasining ikki yo‘nalishi mavjud: 

−  ratsional qaror qabul qilish nazariyasi; 

−  qaror qabul qilishning psixologik nazariyasi. 

Qaror qabul qilish texnologiyasi quyidagi savollarga javob berishni 

talab etadi: 

−  nima qilish kerak ( obyekt soni va sifati)? 

−  resurslarning sarf -xarajati qancha? 

−  qaysi texnologiya bo‘yicha qanday bajarish kerak? 

−  kim bajarishi kerak? 

−  qaysi muddatda bajarish kerak? 

−  kim uchun qilish kerak (Iste’molchi) ? 

−  qayerda bajarish kerak? 

53 

 

−  qaror qanday samara beradi (iqtisodiy, ijtimoiy, ekologik, 

texnik). 

Marketing qarorini ishlab chiqish jarayonida quyidagi tamoyillarni 

nazarda tutish zarur: proporsionallik, uzluksizlik, parallellik, to‘g‘rilik, 

egiluvchanlik. Marketing qarori sifatiga bevosita ta’sir etuvchi omillarga 

modellashtirish, avtomatlashtirish va kompyuterlashtirish, motivlash-

tirish va rag‘batlantirish kiradi. Qaror qabul qilishda intuitsiyaga, fikr – 

mulohazaga, ratsionallikka asoslanish mumkin. Marketing qarorlarining 

sifati va samaradorligiga erishish uchun quyidagi shartlarga rioya qilish 

kerak: 

−  qaror qabul qilish nazariyasini qo‘llab ilmiy yondashish; 

−  iqtisodiy qonunlarning marketing qaroriga ta’sirini o‘rganish; 

−  qaror qabul qiluvchini sifatli axborot bilan ta’minlash; 

−  funksional miqdoriy tahlil, iqtisodiy asoslash va istiqbolni 

belgilash usullarini qo‘llash; 

−  sintez va tahlil, maqsadga yo‘naltirish, tarkiblashtirish usullarini 

qo‘llash; 

−  qarorlar variantini solishtirish shartlarini ta’minlash; 

−  qabul qilingan qarorni huquqiy muhofazalash; 

−  qarorlarning ko‘p variantli yechimlarini topish; 

−  yangi informatsion texnologiyalardan foydalanish; 

−  qarorlar natijalariga javobgarlikni kuchaytirish va rag‘bat-

lantirishni yo‘lga qo‘yish. 

Alternativ yechimlar mavjud bo‘lgan hollarda ularni solishtirish va 

eng maqbul yechimni qabul qilish kerak. Alternativ marketing qarorlari-

ni solishtirishda quyidagi omillarga e’tibor berish lozim: 

−  Vaqt. 

−  Obyekt sifati. 

−  Ishlab chiqarish va sotish hajmi. 

−  Mahsulotning o‘zlashtirilganlik darajasi. 

−  Qaror qabul qilish uchun ma’lumot va axborotlar olish usuli. 

−  Qarorni qo‘llash shart — sharoitlariga. 

−  Inflatsiya darajasiga. 

−  Tavakkalchilik va noaniqlik. 

Marketing qarorlarining alternative variantlarini solishtirishda 

quyidagi qoidalarga albatta e’tibor berish kerak: 

−  Alternativ variantlar 3 ta dan kam bo‘lmasligi kerak. 

54 

 

−   Yechimning bazaviy varianti sifatida vaqt bo‘yicha eng kech 

qabul qilingan yechim varianti qabul qilinishi kerak. Qolgan yechim 

variantlari koeffitsiyentlar yordamida bazaviyga yaqinlashtiriladi, ya’ni 

korrektirovka qilinadi. 

−  Alternativ yechimlar marketing qarorlari samaradorligini 

ta’minlashi zarur. 

−  Qaror qabul qilish jarayonining yuqori samaradorliligini 

ta’minlash uchun keng axborot ma’lumotlaridan foydalanish lozim.