O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Kasbiy ta’lim» kafedrasi

Ma’naviyat 
– bu kishining 
egallagan foydali bilimlari amaliy hayotida sinalaverib, ko‘nikma va malaka 
darajalaridan o‘tgan va ruhiga singib, hayot tarzida aks etadigan ijobiy ijtimoiy 
sifatlar majmuidir. 
Ma’naviyatga berilgan ushbu ta’rif ob’ektiv mavjud bo‘lgan murakkab bir 
ijtimoiy hodisani mushohada va idrok qilish, uning eng muhim xususiyatlarini his 
qilish hamda ma’naviyat mavzusida chop etilgan qator adabiyotlarni tahlil qilish 
natijasida vujudga kelgan. Quyida ma’naviyat tushunchasiga berilgan bir qator 
ta’riflar orasidan kitob sahifalarida tez-tez uchrab turadiganlaridan bir nechtasi 
keltirilgan. 
1. “
Ma’naviyat
– insonning zot belgisi, uning faoliyatining tarkibiy qismi, 
ongi, aql – zakovatining mahsuli”
1
. 
1
Qur’оni kаrim. – T., «Cho’lpоn», 1992. «Bаqаrа» surаsi, 31-33 bеtlаr, Jаlоlоv А. Mustаqillik mаs’uliyati. T., 
«O’zbеkistоn», 1996. 29-bеt, Mulоqоt jurnаli. 1997, 5-sоn, 15-bеt. 

---

32 
2. “
Ma’naviyat
– inson faoliyatining ruhiy mazmuni bo‘lib, kishilar uning 
vositasida o‘zlarini anglaydilar, jamiyat, tabiat, o‘z turmush tarzlari, amaliy 
faoliyatlari muammolarini hal etadilar”
2
. 
3. “
Ma’naviyat
– inson qalbida, ko‘ngil ko‘zgusida aks etgan haqiqat 
nuridir”
3
. 
4. “
Ma’naviyat
– millatning asrlar davomida shakllangan ildizlari uning 
tarixiy tajribalari va ijtimoiy-madaniy rivojlanishi bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan ichki 
(aqliy) intellektual va sobit hissiy dunyosidir”. 
Bu ta’riflar umuman noto‘g‘ri bo‘lmay, ular murakkab ijtimoiy hodisa bo‘lgan 
ma’naviyatning u yoki bu xususiyatlarini yoki ahamiyatini ifodalaydi, xolos. Bu esa 
baholash kategoriyasi hisoblanadi. 
Barcha fikrlarni bir chetga surib, eng jozibali uchinchi raqamli “Haqiqat nuri” 
degan ta’rifga e’tiborimizni qarataylik. Darhaqiqat, ma’naviyat – haqiqat nuri. Bu 
mutlaqo to‘g‘ri. Ammo nurning o‘zi nima? Bizningcha, “nur” – bilim. Bilim, ya’ni 
nur esa, inson qalbiga haqiqatdan, haq taoladan kelganidan keyin, kishi qalbida unib-
o‘sadi va bir necha bosqichlarni bosib o‘tadi. SHundan keyingina u shu’la tarqata 
boshlaydi. Inson ruhi va tafakkuridagi haqiqat nuri harakatining ana shu oxirgi 
bosqichini, ya’ni nur shu’lasini biz