O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Kasbiy ta’lim» kafedrasi

 
3. Shaxs rivojlanishining biologik asoslari 
 
Birinchi navbatda, shaxsning individualligini ko‘rsatadigan va faqat ehtirosda, 
ichki qiyofada, qobiliyatlarda va hokazolarda ancha keng ifodalanadigan fazilatlari va 
umumiy tuzilishinigina emas, balki shaxsning rivojlanish darajasi har xil bo‘lgan 
guruhlarda, ana shu guruh uchun etakchi hisoblangan faoliyat orqali ifodalanadigan 
individlararo munosabatlarda o‘zini namoyon etishini ham qo‘shish shart. 

---

41 
Inson shaxs sifatida shakllanishining asosi bu uning faoliyatidir. Insonni 
yashashining, ijtimoiy mavjudod sifatida rivojlanishinig beligilovchi sharoiti 
belgilovchi sharoiti bo‘lib, xar hil faoliyat turlarining majmui bo‘ladi. Faoliyatni 
o‘zlashtirish va uning murakkablashuvi inson psixikasini rivojlanishining asosiy 
sharoiti bo‘ladi. SHuning uchun tarbiyaviy masalalarni echish inson faoliyatlarining 
bir biriga buysunuvchanligi qonuniyatlariga, ularning dinamikasiga tayanishi kerak. 
Tarbiyaviy ta’sirlarni tuzishda bola jalb etilgan xar hil faoliyat turlarining xarakterini 
va xususiyatlarini, ularning mohiyatini, xajmini va mazmunini inobatga olish kerak. 
MDX psixologiyasida shaxs va faoliyat tushunchalari ichki va bir biriga 
bog‘liq hodisalar deb qaraladi. SHaxsning faoliyati va faolligi muammosini ishlab 
chiqayotib, ongni mehnat faoliyatidan kelib chiqishi, inson hulqida va faoliyatida 
mehnatning etakchi roli to‘g‘risida zamonaviy psixologiya ine’kosning faol xarakteri 
g‘oyasiga asoslanadi. SHaxsning faolligi manbayi bu uning ehtiyojlaridir. O‘z kelib 
chiqishiga qarab, ehtiyojlar tabiiy va madaniylariga bo‘linadi. 
Ehtiyojlar quyidagi xususiyatlar bilan tariflanadi. Birinchidan, xar qanday 
ehtiyoj o‘z predmetiga ega, ya’ni u doim birong‘bir narsaga muxtojligini anglab 
turadi. Ikkinchidan, xar qaknday ehtiyoj qanday sharoitda va qanday qilib 
qoniqtirilishiga qarab, aniq mazmun egallaydi., Uchinchidan, ehtiyoj qayta 
takrorlanish qobiliyatiga ega. 
Ehtiyojlar motivlarda o‘z ifodasini topadi, ya’ni bevosita faoliyatga 
undovchilar orqali. SHunday qilib, oziqg‘ovqatga bo‘lgan ehtiyoj uni qondirishda xar 
hilfaolit turlariga olib kelishi mumkin. Bu xar hil faoliyat turlariga xar hil motivlar 
to‘g‘ri keladi. 
SHaxsning 
yo‘naltirilganligi
tizimida shaxsning dunyoqarashi, e’tiqodi va 
ideali asosiy o‘rin egallaydi. Munyoqarash quyidagi xarakteristikaga ega: ilmiylik, 
sistemalilik, mantiqiylik va isbotlilik, umumlashtirilish va anqlashtirilish darajasi, 
faoliyat va hulq bilan bog‘liqligi. 
E’tiqodlar 
– hulqning asosiy anglanilgan motivi. U 
butun shaxs faoliyatiga alohida mazmun va aniq yo‘nalish baxsh etadi. E’tiqodlar 
birinchidan, yuqori anglanilganlik, ikkinchidan, xissiyot olami bilan chambarchas 
aloqasi bilan tariflanadi. Bu barqaror prinsiplar tizimidir. Asosiy anglanilgan motiv 
bu ideal.