Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

Uch bosqichli model 
deb ataladigan aksiyalar qiymatini va daromadliligini 
baholash moduli eng umumiy model hisoblanadi. Barcha korxonalar hayotiy sikli 
tushunchasiga hamohang tarzda mazkur model ham taraqqiyotning uchta bosqichi: 
oʻsish bosqichi, oʻtish bosqichi va rivojlanishning eng yuqori bosqichi tarzida amal 
qiladi. Har bir bosqich daromadlar va dividendlarning mos oʻsish surʻatlari bilan 
tavsiflanadi. Umumiy holda birinchi bosqichda korxonaning muvaffaqiyatli 
rivojlanishi jarayonida dividend toʻlovlarining oʻsishi 
g
1
oʻrtacha tarmoq 
darajasigacha oʻsishi yoki bir muncha pastroq boʻlishi mumkin. Undan keyin 
qandaydir oʻtish davri mobaynida korxona rivojlanishining barqarolashuvi 
kuzatiladi va bu davrda dividendlarning nisbatan barqarorligi yoki 
g
2
koeffitsientda 
oʻzgarishi kuzatiladi. Oxirgi bosqich boshlangandan soʻng maʻlum darajada 
barqarorlashadi yoki yuqori boʻlmagan 
g
3
koeffitsientda oʻsib boradi. Shunday qilib 
korxona rivojlanish bosqichlariga mos ravishda dividend toʻlovlarining 
g
1
, g
2
, 
g
3
koeffitsientlardagi oʻsish surʻatlarini, shuningdek, har bir bosqich davomiyligi 
prognozini amalga oshirish lozim. Korxona rivojlanishining real jarayonlari bilan 
bir xil boʻlgan bunday modelning bir xil prognozlarini yuqori aniqlikda hisob-kitob 
qilish amaliyotda bir muncha murakkablik kasb etadi. 
DDM 
modelining koʻrib chiqilgan turlari kutilayotgan dividendlar va 
ularning oʻsish surʻatini prognozlashga asoslanadi. Lekin bu model ham nazariy 
jihatdan asoslanganligiga qaramasdan qator kamchiliklarga ega. Masalan, bu 
modellar umuman dividend toʻlamaydigan, nomuntazam dividend toʻlovlarini 
amalga oshiradigan, arzimas summada dividendlar toʻlaydigan korxonalar 
aksiyalarini baholash uchun toʻgʻri kelmaydi. 
Pul oqimlarini diskontlashga asoslangan modellar xorijiy tajribada keng 
qoʻllaniladigan modellardan biri hisoblanadi. Bu model shakllanishiga nisbatan 
ikkita asosiy yondashuv amal qiladi. 
Birinchisi korxona aktivlaridan boʻsh pul oqimlari 
FCFF
t
ni prognozlashga 
va keyin esa korxona bozor qiymati 
V
ni baholashga asoslanadi. Korxona 
qiymatini baholash umumiy formulasi quyidagi koʻrinishga ega: 
𝑉 = ∑
𝐹𝐶𝐹𝐹
𝑡
(1 + 𝑟)
𝑡
∞
𝑡=1
bu erda 
r – 
korxona kapitalining oʻrtacha qiymati (
r 
= 
WACC
). 
Undan keyin xususiy kapital qiymati – 
MV (E)
ni baholash uchun 
V 
miqdordan korxonaning sof qarzi bozor qiymati ayriladi. Oxirgi bosqichda olingan 
natija chiqarilgan aksiyalar soniga boʻlinadi va natijada bitta aksiyaning haqiqiy 
qiymati aniqlanadi. 
Boshqa yondashuvda 
FCFF
t
pul oqimlari diskontlanadi. Bunda diskontlash 
stavkasi sifatida korxona xususiy kapitali boʻyicha talab qilinadigan daromadlilik 
koʻrsatkichidan foydalaniladi. Natijada xususiy kapital qiymatini aniqlash uchun 
quyidagi formuladan foydalaniladi: 
𝑉
𝐸
= ∑
𝐹𝐶𝐹𝐹
𝑡
(1 + 𝑟
𝐸
)
𝑡
∞
𝑡=1
bu erda 
r
E
 – 
xususiy kapital boʻyicha talab qilinadigan daromadlilik. 

---

48 
Bitta aksiyaning haqiqiy qiymati 
V
E
miqdorni muomaladagi aksiyalar soniga 
boʻlish orqali aniqlanadi. 
Aksiyalarni baholashda keng qoʻllaniladigan yondashuvlardan yana biri
turli xil moliyaviy koeffitsientlardan foydalanish hisoblanadi.
Aksiyalarni baholashda koʻpchilikka maʻlum va keng qoʻllaniladigan 
koeffitsient aksiya bahosining foydaga nisbati koeffitsienti hisoblanadi 
(