O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo’limi qo‘l yozma huquqida

1.3– rasm. Xizmatlar marketingi “7R” modeli 
Model tanlangan maqsadli iste’molchilarni “nishon” sifatida yondashadi. 
Mazkur doiralar odatda “Marketing–miks” deb yuritiladigan yoki marketing 
menejeri tomonidan iste’molchilar harakatiga ta’sir ko‘rsatishda foydalaniladigan 
marketing unsurlari hisoblanadi. An’anaviy marketingda menejerga asosiy to‘rtta 
omildan foydalanishi mumkin. M.D.Bitnerning xizmatlar marketingi asosida 
xizmatlar tovar xususiyatiga ega sifatida menejer ko‘shimcha uch omil bilan 
birgalikda yettita omildan foydalanishi mumkin. Ko‘rinib turibtiki M.D.Bitnerning 
modelining mohiyati P. Eygliye va E. Lanjearlar hamda J. Ratmel modellari bilan 
hamohang o‘xshashlikka ega. 
M.D. Bitner tomonidan xizmatlar marketingining “Servicecapes”
7
original 
nomga ega “tijorat” omilini batafsil ishlab chiqish davrida, “jarayonlar” va 
“xodimlar” omillari Texasning A&M universiteti professori L. Berri asarida 
muhokamasi keltirilgan edi. L. Berri amerika maktabida ichki marketing bo‘yicha 
mutaxasis hisoblangan, ba’zida uni adabiyotlarda “korporativ ichidagi marketing” 
deb yuritilgan. Bulardan tashqarisi u amerika maktabida xizmatlar sifati 
yondashuvini ishlab chiqqan guruhga boshchilik qilgan. 
 
F. Kotlerning xizmatlar marketingi uchburchak modeli. 
7
Bitner, M. Servicecapes: The impact of physical surrounding on Costumer and Employees// 
Journal of Marketing. - Aprel, 1992. p56
Моддий 
муҳит 
 
Товар 
Нарх 
Ходимлар 
Тижорат 
Жараён 
Робита 

---

27 
Marketingining 
Amerika 
maktabi 
olimlari 
hazil 
tariqasida 
shuni 
takidlashadiki, F. Kotlerning marketingda qo‘li tegmagan soha mavjud emas deb. 
Xizmatlar marketingi nazariyasi F. Kotlerning xizmatlar marketingining 
“uchburchak” konsepsiyasisiz jozibador ko‘rinishga ega bo‘lmaydi. F. Kotler 
marketing konsepsiyasiga va tashkilot ichidagi komunikatsion jarayonlarida 
taqqiqotlariga asoslanib, xizmatlar marketingida uchta o‘zaromunosabatlar ega 
birliklarni taklif qildi: 
1)
tashkilot yoki xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotning yuqori 
boshqaruvi. 
2)
xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotning xodimlari 
3)
xizmat ko‘rsatish iste’molchilari 
F. Kotlerning xizmatlar marketingi yondashuvi 1.4– rasmda ko‘rsatilgan.