O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo’limi qo‘l yozma huquqida

Aniq tovar bozorida faoliyat olib borish shart-sharoitlarini o‘rganish 
samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarur. Ushbu bosqich tijorat 
amaliyoti shakllari va metodlarini, tovarlar harakatini, taqsimot kanallarini, 
tovarlarni shu hududda ishlab chiqarish imkonityalarini va mazkur bozorda 
faoliyat olib borishning huquqiy masalalarini o‘rganishdan iboratdir
16
.
Tijorat amaliyoti shakllari va usullarini o‘rganish o‘z ichiga barcha turdagi 
shartnomalarni tuzish, savdo va auksionlarni amalga oshirish shartlarini o‘rganish 
kabi masalalarni oladi.
Tovarlar harakatini o‘rganish esa logistika masalalarini, ya’ni tariflardan 
kelib chiqqan holda transport turini tanlash (dengiz, suv, temir yo‘l, havo v.h.k.), 
yuklarni tushirish va ortish, ularni saqlash kabi masalalarni o‘rganishni nazarda 
16
В. В. Козик, Л. А. Пайкова, Я. С. Крап'як, О. Ю. Григорьев, А. О. Босак – Внешнеэкономические операции 
и контракты: Учеб. пособ. 2-е изд., К. : Центр учебной литературы, 2004.

---

64 
tutadi. Bu ma’lumotlar yetkazib berish shartlari bilan eksportni amalga oshirishda 
narxlarni to‘g‘ri belgilash imkonini beradi.
Marketing tadqiqotining yana bir zamonaviy shakli bu SWOT-tahlil 
hisoblanadi. Bu orqali bir tomondan bozordan kutilayotgan imkoniyat va xavflarni 
hisobga olish hamda korxonaning kuchli va zaif tomonlarini bilishga imkon beradi.
TIF barcha korxonalar uchun dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. TIF 
boshqaruvida marketing tadqiqotlarining o‘rni yuqori hisoblanib, buni 
korxonalarning TIF tuzilishidan (3.1-rasm) yaqqol ko‘rishimiz mumkin. 
Amaliyotda marketing tadqiqotlari va bozor tadqiqoti kabi tushunchalar miqyosi 
jihatidan farqlanadi. Bozor qonuniyatlariga ta’sir etuvchi omillar juda ko‘p va shu 
boisdan marketing tadqiqotlari sohaga oid masalalar yechimini to‘liq hal etmaydi 
ammo, to‘g‘ri qaror qabul qilishda muhim ilmiy asos bo‘lib xizmat qilishi 
mumkin. TIFda marketing tadqiqotlari talab va taklifni o‘rganish, bozordagi shart-
sharoitni o‘rganish kabi bosqilardan iborat.
Adabiyotlar tahlilidan shuni xulosa qilishimiz mumkinki, korxonaning ichki 
va tashqi faoliyati uchun olib boriladigan marketing siyosatida katta farqlar majud 
emas. U holatda ham bu holatda ham marketing faoliyatining turli usullari, 
vositalari, yo‘llari va tamoyillaridan foydalaniladi. Ammo, TIF marketingida 
xorijiy bozorlarning xususiyatini inobatga olish talab etiladi.
Bundan tashqari yana shuni xulosa qilib aytishimiz mumkinki, tashqi 
bozorda muvaffvqiyatli faoliyat olib borish uchun marketing usullaridan 
ijodkoroana va uddaburonlik bilan foydalanish zarur. Ya’ni, sotish tashkilotlarini 
tanlash, tijorat vositachilari faoliyatini nazorat qilish, reklama va sotuvni 
rag‘abatlantirish metodlarini qo‘llash kabi usullardan samarali foydalanishga 
asosiy e’tibor qaratilishi lozim.