O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent temir yo‘l muhandislari instituti «Buxgalteriya hisobi va audit»

Korxonaning ishlab chiqarish xarajatlari
deb, mahsulotni ishlab chiqarish, 
ishlar bajarish, xizmatlar ko`rsatish bilan bog`liq xarajatlariga aytiladi. Ularga xom 
ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonilg‘i va elektr-energiya xarajatlari, asosiy 
vositalar amortizatsiyasi, ish haqi va ijtimoiy sug‘urtaga ajratmalar, foiz to‘lovlari va 
boshqa xarajatlar kiradi. 
Mahsulot (ish,xizmat)ni ishlab chiqarish va sotish jarayonida korxonada paydo 
bo`layotgan barcha xarajatlar to`g`risidagi to`liq va to`g`ri ma`lumotni buxgalterlik 
hisobi schotlarida shakllantirish maqsadida, soliq solish bazasini to`g`ri aniqlash 
uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5-fevraldagi 
54-sonli qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot(ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va 
sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi 
to‗g‗risida»gi Nizomiga asosan xarajatlar quyidagi guruhlarga bo`linadi: 

mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxiga kiritiladigan 
xarajatlar;
 

mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxiga kiritilmaydigan, lekin 
davr xarajatlariga qo`shiladigan xarajatlar; 

moliyaviy faoliyat bo`yicha xarajatlar; 

favqulodda zarar. 
Korxonada ishlab chiqarish xarajatlari «Mahsulot (ish, xizmat) larni ishlab 
chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi va moliyaviy natijalarni shakllantirish 
to‗g‗risida
Nizom»ga asosan quyidagi elementlarga bo‗linadi: 

---

Ishlab chiqarish xarajatlari 
2010 ―Asosiy ishlab chiqarish‖ xarajatlari
2320 ―Yordamchi ishlab chiqarish‖ 
xarajatlari 
Ishlab chiqarishga doir 
moddiy xarajatlar
1010-1090
Ishlab chiqarish tarzidagi 
ish haq to`lash xarajatlari 
6710,6712
Ishlab chiqarishga 
tegishli bo‗lgan ijtimoiy 
sug‗urtaga ajratmalar
6510-6520
Ishlab chiqarishga doir 
asosiy vositalar va 
nomoddiy aktivlarning 
amortizatsiyasi 
0210-0299, 0510-0590
Ishlab chiqarish tusidagi 
boshqa xarajatlar
6010, 6910-6990
Xom-ashyo va materiallar
Yoqilg`ilar 
Qurilish materiallari 
Inventar va xo`jalik 
jihozlari 
Ehtiyot qismlar 
Korxonada qo‗llaniladigan 
mehnatga haq to‗lash 
shakllari va tizimlariga 
muvofiq ishbay narxlar
Boshqa materiallar 
Tarif stavkalari va okladlar 
asosida haqiqatan 
bajarilgan ish uchun 
hisoblangan ishlab 
chiqarish xarakteridagi ish 
haqi
Tungi smenada, dam olish 
kunlari, mehnat sharoiti 
og`ir va zararli bo‗lganligi 
uchun to‗lanadigan 
to‗lovlar
Davlatga qarashli bo‗l-
magan nafaqa fondlariga
Ixtiyoriy tibbiy
sug`urtaga
Boshqa barcha turdagi 
ishlab chiqarish tusidagi 
ish haqi to`lovlari 
Ijtimoiy sug`urta organ- 
lariga, nafaqa fondiga, 
davlat bandlik xizmatiga 
va tibbiy sug`urta 
organlariga
boshqa ixtiyoriy sug`urta 
turlariga ajratmalar
Asosiy ishlab chiqarish
fondlari balans qiymati 
asosida hisoblangan to‗la 
tiklash bo‗yicha 
amortizatsiya ajratmasi
Xizmat safari xarajatlari
Idoradan tashqari, 
yong`inga qarshi va 
soqchilik qo`riqlash 
xizmati
Ishlab chiqarish
xarakteridagi nomoddiy 
aktivlar bo‗yicha eskirish
Ijaraga olingan asosiy 
fondlar bo‗yicha 
amortizatsiya ajratmasi
Ta`mirlash ishlari 
zaxirasiga ajratmalar
Operativ ijara bo`yicha 
xarajatlar
Jarima va penyalar 
Ishlab chiqarish 
jarayoniga oid boshqa 
xarajatlar

---

Ishlab chiqarish xarajatlari bo‗yicha buxgalteriya hisobining asosiy vazifalariga 
quyidagilar kiradi: 

Ishlab chiqarish xarajatlarini ularning mohiyatini ochib beruvchi mezonlariga 
mos ravishda hisobga olish; 

Ishlab chiqarish xarajatlarini to‗g‗ri turkumlash va guruhlarga ajratish; 

Ishlab chiqarish xarajatlarini to‗g‗ri, o‗z vaqtida va tegishli boshlang‗ich 
xujjatlar bilan rasmiylashtirish ; 

Ishlab chiqarish xarajatlari bo‗yicha moddiy javobgar shaxslarning hisobotlari 
ma‘lumotlari va hisob ma‘lumotlarini to‗liq uyg‗unligini ta‘minlash; 

Tugallangan ishlab chiqarish xarajatlarini to‗g‗ri va o‗z vaqtida mahsulotlar 
(ishlar, xizmatlar) tannarxiga kiritish; 

Tannarxni oshib ketishiga sabab bo‗luvchi noratsional chiqimlarni vujudga 
kelish sabablari va aybdorlarini topish, bnday chiqimlarga yo‗l qo‗ymaslik 
uchun moddiy javobgar shaxslar faoliyatini doimiy nazorat qilish; 

Mavjud ishlab chiqarish zaxiralari va vositalaridan unumli foydalanish ustidan 
nazorat o‗rnatish; 

Ishlab chiqarish xarajatlarini soliq solish bazasi ob‘ekti sifatida to‗g‗ri 
shakllantirish va boshqalar. 
Korxonada ishlab chiqarish xarajatlarining sintetik hisobi 21-son BXMS ga 
muvofiq 2010 ―Asosiy ishlab chiqarish‖, 2320 ―Yordamchi ishlab chiqarish‖ 
schyotlarida olib boriladi. Ushbu schyotlarni ochish negiziga ishlab chiqarish 
xarajatlarining ishlab chiqarishda tutgan o‗rni asos qilib olingan.
2010 ―Asosiy ishlab chiqarish‖ hisobvarag‗i asosiy ishlab chiqarishga, ya‘ni 
mazkur korxonani tashkil etishdan maqsad, ishlar bajarish va xizmatlar ko`rsatish 
bo‗lgan ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar to‗g‗risidagi axborotni umumlashtirish 
uchun tayinlangan. 
2320 ―Yordamchi ishlab chiqarish‖ hisobvarag‗i asosiy ishlab chiqarish yoki 
korxonaning asosiy faoliyati uchun yordamchi (ko‗makchi) bo‗lgan ishlab 
chiqarishlar xarajatlari to‗g‗risidagi axborotni umumlashtirish uchun tayinlangan. 

---

Ushbu schyotlarning barchasi aktiv, doimiy schyotlardir. Ularning debetida 
xarajatlarning ko‗payishi, kreditida esa xarajatlarning hisobdan chiqarilishi, ya‘ni 
kamayishi aks ettiriladi. Bu schyotlarning qoldig‗i mos ravishda asosiy, yordamchi 
ishlab 
chiqarishning 
tugallanmay 
qolgan 
qismini 
pulda 
ifodalaydi. 
2010 ―Asosiy ishlab chiqarish ― schyotining debetida to‗plangan summa (uning 
kreditida aks ettirilgan ayrim summalardan tashqari) ishlab chiqarilgan barcha 
mahsulotlarning (ishlarning, xizmatlarning) umumiy tannarxini pulda ifodalaydi. 
Bajarilgan ishlar va ko`rsatilgan xizmatlarning haqiqiy tannarxi 2010 ―Asosiy ishlab 
chiqarish‖ va 2320 ―Yordamchi ishlab chiqarish‖ schyotlarining krediti orqali mos 
ravishda bajarilgan ishlar va ko‗rsatilgan xizmatlarning tannarxi 9130 ― Bajarilgan 
ishlarning va ko‗rsatilgan xizmatlarning tannarxi‖ schyotlarining debetiga o‗tkaziladi. 
2.1-jadval 
Asosiy ishlab chiqarish xarajatlariga doir operatsiyalar schyotlarda quyidagicha 
aks ettiriladi*: 
Operatsiyalar mazmuni 
Debet 
Kredit 
Summa, 
ming so`m 
1.Materiallar asosiy ishlab chiqarishga sarflandi 
2.Asosiy ishlab chiqarishlardagi ishchilarga ish haqi 
hisoblandi 
3.Ijtimoiy sug`urta organlariga ajratmalar 
4.Asosiy ishlab chiqarishlardagi asosiy vositalarga 
amortizatsiya hisoblandi 
5.Asosiy ishlab chiqarishlardagi nomoddiy aktivlarga 
amortizatsiya hisoblandi 
6.Asosiy ishlab chiqarishga doir boshqa xarajatlar 
7.Asosiy 
ishlab 
chiqarish 
xarajatlari 
schyotini 
bajarilgan ishlar va xizmatlar tannarxiga kiritish 
*Manba: 2013-2015-yillar 3-M ―Korxona sarf-xarajatlari to`g`risidagi hisobot‖ ma`lumotlari
2.1-jadvaldan ko`rinib turibdiki, bajarilgan ishlar va xizmatlar tannarxining 
3409507,84 ming so`mini asosiy ishlab chiqarish xarajatlari tashkil etgan. 

---

Dt 1000 Kt Dt 2010 Kt Dt 9130 Kt
557142,16
3409507,84
Dt 0200 Kt
109567,1